ΡΑΜΝΟΥΝΤΑΣ

Ο Ραμνούντας σήμερα είναι αρχαιολογικός χώρος της Ανατολικής Αττικής με τα εντυπωσιακά ερείπιά του να βρίσκονται βορειοδυτικά του σύγχρονου οικισμού της Αγίας Μαρίνας Γραμματικού του Δήμου Μαραθώνος στην ανατολική ακτή της Αττικής, με θέα τα ευβοϊκά στενά.  

Στην κοιλάδα του Λιμικού στο βορειοανατολικό άκρο της Αττικής δίπλα από τον Ευβοϊκό κόλπο σώζονται τα ερείπια του αρχαίου δήμου, που  αποτελούνταν από πολλούς συνοικισμούς. Ο Ραμνούς ήταν αρχαίος δήμος που ανήκε στην πόλη-κράτος της Αθήνας, στην Αιαντίδα φυλή και πήρε το όνομά του από τον θάμνο «ράμνος» που φύτρωνε στην περιοχή.

Η περιοχή του Ραμνούντα κατοικήθηκε από τη νεολιθική εποχή και είχε μεγάλες περιόδους ακμής. Η παρακμή της άρχισε στους ελληνιστικούς χρόνους και έγινε οριστική γύρω στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., όταν καταστράφηκε το άγαλμα της θεάς από τους χριστιανούς .

Ο επισκέπτης βλέπει τα ερείπια του αρχαίου δήμου του Ραμνούντος. Σώζεται το φρούριο με το τείχος που περιβάλλει τον οικισμό, μικρά ιερά, το θέατρο και το γυμνάσιο της πόλης.

Ο δήμος αυτός ήταν στρατηγικά σημαντικός για τις θαλάσσιες διαδρομές και ενισχυόταν αμυντικά με αθηναϊκή φρουρά των εφήβων (νέων ανδρών), οι οποίοι υπηρετούσαν εκεί κατά το 2ο έτος της θητείας τους. 

Ενα σημαντικό ιερό στον αρχαιολογικό χώρο

Στον αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντα βρίσκεται το σημαντικότερο στον ελλαδικό χώρο ιερό της Νέμεσης, της θεότητας που προσωποποιούσε τη δικαιοσύνη, τιμωρώντας την αλαζονεία των ανθρώπων, την «ύβριν». Η θεά μοιάζει πολύ με την Άρτεμη και ίσως να αντιπροσώπευε μια τοπική της μορφή . Για να την κάνει δική του ο Δίας μεταμορφώθηκε σε κύκνο ενώ εκείνη είχε πάρει τη μορφή χήνας. Μετά την ένωση τους η Νέμεσις γέννησε ένα αυγό το οποίο δόθηκε στη Λήδα η οποία εκκολάπτει μέσα από αυτό την Ωραία Ελένη και τους Διόσκουρους. Το ιερό προς τιμή της Νεμέσεως πρέπει να ιδρύθηκε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. 

Το περίφημο άγαλμά της που υπήρχε στο ιερό το είχε φιλοτεχνήσει ο μαθητής του Φειδία Αγοράκριτος. Το ιερό της Νέμεσης, που εκτιμάται ότι ιδρύθηκε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και η ακμή του τοποθετείται στους δύο επόμενους αιώνες, έχει συνδεθεί με την ήττα των Περσών στον Μαραθώνα το 490 π.Χ.

Το ιερό της Νέμεσης του Ραμνούντα είχε υποκινήσει τον αθηναϊκό στρατό να πολεμήσει στον Μαραθώνα. Για τον ρόλο της Νέμεσης στη μάχη ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει: «Φαίνεται ότι και τους βαρβάρους, που αποβιβάστηκαν στον Μαραθώνα, τους βρήκε η οργή αυτής της θεάς, γιατί θεωρώντας πως τίποτα δεν θα τους εμπόδιζε να υποτάξουν την Αθήνα, είχαν φέρει από την Πάρο μάρμαρο για να δημιουργήσουν τρόπαιο σαν να είχαν ήδη νικήσει».

Το φρούριο του Ραμνούντα, όπως και αυτό του Σουνίου στη νότια άκτη της Αττικής, πιστεύεται πως κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου για τον έλεγχο των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά προς την Αθήνα. 

Το 322 π.Χ. ο ναύαρχος του Μακεδονικού στρατού Κλείτος αποβίβασε στρατό στο Ραμνούντα. Από εκεί τον εκδίωξε ο Φωκίων που κατέλαβε το φρούριο. Το 296 π.Χ. το φρούριο το κατέλαβε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής. Στους ελληνιστικούς χρόνους αρχίζει η παρακμή. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι επισκέφτηκε το Δήμο του Ραμνούντα στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ. Για το ναό του Ραμνούντα ενδιαφέρθηκε και ο Ηρώδης ο Αττικός που ίσως χρηματοδότησε την επισκευή του. Ο τόπος εγκαταλείπεται σταδιακά, αλλά μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. οι ναοί της Νέμεσης εξακολουθούν να διατηρούνται. Στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. τοποθετείται η καταστροφή του αγάλματος της θεάς από τους χριστιανούς. 

Τα ερείπια του ιερού της Nέμεσης και του φρουρίου δεν καλύφθηκαν ποτέ εντελώς από χώμα, ήταν πάντα ορατά στους επισκέπτες της περιοχής 

Ο καλύτερα διατηρημένος αρχαίος δήμος της Aττικής

Ο αρχαιολογικός χώρος του Ραμνούντα είναι ο καλύτερα διατηρημένος αρχαίος δήμος της Aττικής. Ο επισκέπτης βλέπει ένα μεγάλο ιερό με δύο ναούς, φρούριο με εντυπωσιακή οχύρωση και δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, στοιχεία τα οποία δεν σώζονται σε ενιαίο χώρο αλλού στην Αττική

Εκτός από το περίφημο ιερό της Νεμέσεως σώζονται το φρούριο με το τείχος που περιβάλλει τον οικισμό, μικρά ιερά, το θέατρο και το γυμνάσιο της πόλης. Έχει αποκαλυφθεί και τμήμα της αρχαίας οδού που περνούσε μπροστά από το ιερό της Νεμέσεως και οδηγούσε στο φρούριο. Κατά μήκος της οδού βρέθηκαν πολλοί πολυτελείς ταφικοί περίβολοι των κλασικών χρόνων, που έφεραν αξιόλογα επιτύμβια ανάγλυφα, ναΐσκους και στήλες. Αρκετοί από τους περιβόλους αυτούς έχουν αναστηλωθεί

Στον Ραμνούντα, το τοπίο, που δεν έχει αλλοιωθεί με το πέρασμα του χρόνου, το φρούριο, το ιερό της Νέμεσης, τα ερείπια των σπιτιών συνθέτουν ένα εντυπωσιακό σκηνικό και μας φέρνουν σε επαφή με μια άλλη εποχή 

Το φρούριο που περιβάλλει τον οικισμό αποτελείται από έναν εξωτερικό περίβολο μήκους 800 μ. και ένα μικρότερο εσωτερικό, που περικλείει την κορυφή του λόφου. Η κύρια είσοδος του εξωτερικού περιβόλου βρίσκεται στα νότια και προστατεύεται από ορθογώνιους πύργους εκατέρωθεν της πύλης. Ορθογώνιοι πύργοι έχουν κατασκευαστεί και σε άλλα σημεία του τείχους. Στο εσωτερικό του περιβόλου έχουν βρεθεί ιδιωτικά και δημόσια κτήρια. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν το θέατρο και το γυμνάσιο. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η αγορά του δήμου. Στην κορυφή του λόφου - εντός του εσωτερικού οχυρωματικού περιβόλου - υπήρχαν οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Η εικόνα του Ραμνούντα συμπληρώνεται με τα δύο μικρά λιμάνια στην παραλία κάτω από το φρούριο, το ανατολικό και το δυτικό. Δύο σημαντικά -στην αρχαιότητα- λιμάνια για τον έλεγχο του Ευβοϊκού.