ΚΡΕΥΣΙΣ

Άλλος ένας ιστορικός ''περίπατος'' στην υπέροχη ύπαιθρο της Βοιωτίας. Στον δρόμο προς τον αρχαίο λιμένα της Κρεύσις διασχίζουμε την πανέμορφη πεδιάδα της Βοιωτίας που μας χαρίζει συγκινήσεις και υπέροχες εικόνες οποιαδήποτε εποχή του χρόνου και εάν βρεθούμε κοντά της. 

Περνάμε έξω από τα Λεύκτρα και το Μνημείο Βοιωτών Αεροπόρων. Δροσερό και σκιερό σημείο με ικανοποιητικό χώρο πάρκινγκ στα πέριξ, για μια σύντομη στάση. Το βομβαρδιστικό F-104 StarFighter της Πολεμικής Αεροπορίας είναι σε καλή κατάσταση και ωραίο θέαμα για να το περιεργαστούν μικροί και μεγάλοι.

Η αρχαία Κρεύσις  ταυτίζεται με λείψανα ισχυρού τείχους στις νοτιοανατολικές παρυφές του όρους Κορομπίλι στον όρμο της Λιβαδόστρας ή Λιβαδόστρου.

Πρόκειται μάλλον για μικρό οχυρωμένο οικισμό που λειτουργούσε από πολύ νωρίς ως το βασικό λιμάνι των Θεσπιών στον Κορινθιακό κόλπο. Ο Παυσανίας  στην εξαιρετικά σύντομη αναφορά του στην Κρεύσιδα σημειώνει την πλήρη απουσία δημόσιων κτηρίων. Σχετικά ασήμαντο από ιστορικής απόψεως, το επίνειο ξεφεύγει από την αφάνεια το 371 π.Χ., όταν ο Κλεόμβροτος Α΄ ερχόμενος από τη Φωκίδα καταλαμβάνει την Κρεύσιδα και δώδεκα Θηβαϊκά πλοία αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Η κατάληψη του λιμανιού έθεσε σε συναγερμό τη Θήβα οδηγώντας τον Επαμεινώνδα στην απόφαση να παρατάξει τους Θηβαίους και τους συμμάχους τους στα Λεύκτρα στα βορειοανατολικά της Κρεύσιδος. Η μάχη που ακολούθησε και η ήττα που υπέστη ο Κλεόμβροτος σήμαναν τη λήξη της σπαρτιατικής κυριαρχίας στην Ελλάδα.

Το τρόπαιο στήθηκε, όπως ήταν η συνήθεια, στο πεδίο της μάχης των Λεύκτρων το 371 π.Χ. από τους Θηβαίους με στρατηγό τον Επαμεινώνδα μετά τη νίκη τους εναντίον των Λακεδαιμονίων. Από ένα αρχαίο βοιωτικό νόμισμα πληροφορούμαστε για τη μορφή των τροπαίων: πάνω σε ένα στύλο στερεωνόταν μία πανοπλία από τα όπλα που αφαιρέθηκαν από τους ηττημένους αντιπάλους. 

Η οινονομική ζωή του οικισμού θα πρέπει να περιστρεφόταν εξ ολοκλήρου γύρω από το λιμάνι. Η διοίκησή του βρισκόταν στα χέρια αξιωματούχου από τις Θεσπιές. Σύμφωνα με επιγραφή των ρωμαϊκών χρόνων από την Κρεύσιδα  ο τίτλος του αξιωματούχου αυτού ήταν λιμενάρχης. 

Η παρουσία λατρείας, ίσως και ιερού, των Διοσκούρων σε αρχαίο λιμάνι δεν μας εκπλήσσει διότι οι Διόσκουροι θεωρούνταν προστάτες των ναυτικών. Η θέση ανεύρεσης της επιγραφής – κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου – φανερώνει ότι το ιερό των Διοσκούρων ήταν εκτός των τειχών. 

Η επιγραμματική αναφορά του Παυσανία στην Κρεύσιδα κάνει λόγο για ιδιώτη που είχε στην κατοχή του γύψινο άγαλμα Διονύσου διακοσμημένο με χρώμα. Το περίφημο πρώιμο κλασικό άγαλμα του Ποσειδώνα της Λιβαδόστρας προέρχεται από τον Άγιο Βασίλειο που στην αρχαιότητα λειτουργούσε ως το λιμάνι των Πλαταιών και ως εκ τούτου δεν θα πρέπει να συνδεθεί με τη λατρεία Ποσειδώνα στην Κρεύσιδα.

Τα εντυπωσιακά κατάλοιπα του τείχους της Κρεύσιδος σώζονται σήμερα μόνο στο δυτικό τους τμήμα, διότι το ανατολικό καταστράφηκε κατά τη διάνοιξη του σύγχρονου δρόμου που οδηγεί στην παραλία. Το τείχος χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., αν και η κεραμική φανερώνει ότι ο χώρος βρισκόταν σε χρήση ήδη από την Αρχαϊκή εποχή. Κατά τόπους τμήματα πρωιμότερων κτηρίων, ίσως ενός αρχαιότερου τείχους, έχουν ενσωματωθεί στην κατασκευή της ύστερης κλασικής εποχής. Το τείχος είχε τουλάχιστον δύο οχυρωματικούς πύργους στο δυτικό του τμήμα. Πύλες, τόσο στο δυτικό όσο και στο ανατολικό τμήμα, οδηγούσαν στο εσωτερικό του οχυρωμένου οικισμού. Στο εσωτερικό του φρουρίου τοιχάρια και λαξεύματα στο βράχο υποδηλώνουν την ύπαρξη οικισμάτων. Το νεκροταφείο της Κρεύσιδος θα πρέπει να βρισκόταν στα βορειοδυτικά του λιμανιού, στην περιοχή της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Ο οικισμός βρισκόταν σε χρήση τουλάχιστον μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Πάνω στο λοφίσκο στην ανατολική πλευρά του όρμου δεσπόζουν σήμερα τα ερείπια μεσαιωνικού πύργου. Εδώ διαπιστώθηκε επίσης η ύπαρξη αρχαίου περιβόλου άγνωστης χρήσης. Ο λόφος χρησιμοποιήθηκε χωρίς διακοπή από την πρωτοελλαδική μέχρι και την υστεροελλαδική εποχή. Στους ιστορικούς χρόνους η χρήση του ξεκινά πάλι κατά την κλασική εποχή και προφανώς συνεχίζεται μέχρι και τους βυζαντινούς χρόνους. Μάλλον πρόκειται για τμήμα του οικισμού της Κρεύσιδος εκτός του οχυρωματικού τείχους.

Έχει εντοπισθεί ο αρχαίος δρόμος που συνέδεε την Κρεύσιδα με τις Θεσπιές και τη Θήβα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο δρόμος αυτός χρησιμοποιείτο από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και τη μεταβυζαντινή εποχή.