ΑΡΧΑΙΟΣ ΩΡΩΠΟΣ Αρχαιολογικός χώρος Αμφιάρειου «Αμφιαράειον»

Ακριβώς στα σύνορα της Αττικής με τη Βοιωτία, εκεί όπου σήμερα συναντάμε τη Σκάλα Ωρωπού, βρισκόταν ο αρχαίος Ωρωπός ονομασία που παρέμεινε αναλλοίωτη στην περιοχή έως σήμερα. Η περιοχή κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια και υπήρξε ένα πολύ σημαντικό λιμάνι γιατί μπορούσε να έχει άμεση επικοινωνία με τη γειτονική Εύβοια. Ο φυσικός όρμος του Ωρωπού λεγόταν Δελφίνιον και προς τα ανατολικά λεγόταν Ψαφίδα, στη σημερινή θέση Ρεβυθιά των Αγίων Αποστόλων  Καλάμου. Η Ψαφίδα συναντάται στην ιστορία μετά τον 6ο π.Χ. αιώνα σαν ανεξάρτητος Δήμος Ψαφίδος, ο οποίος ιδρύθηκε από τους Αθηναίους και συγκροτήθηκε από την Αιαντίδα φυλή. 

Η ιδιαίτερη θέση της πόλης είχε ως συνέπεια τη διεκδίκηση της κυριαρχίας της από τους Ερετριείς, τους Βοιωτούς και τους Αθηναίους αλλά και τη μακρόχρονη υποταγή της σε αυτούς. Στην αρχαϊκή και κλασική εποχή λοιπόν ,η κυριαρχία επί του σημαντικού αυτού λιμανιού εναλλασσόταν διαρκώς μεταξύ των τριών ισχυρών, γειτονικών, πόλεων: της Αθήνας, της Θήβας και της Ερέτριας. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο καθηγητής John Camp στο βιβλίο «Οι αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής» των εκδόσεων Καρδαμίτσα: «Είναι γνωστό ότι ανάμεσα στο 490 και τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Ωρωπός άλλαξε χέρια δώδεκα φορές, με κάποιες σύντομες περιόδους αυτονομίας».  

Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. ή λίγο αργότερα ο Ωρωπός πέρασε στην κυριαρχία της Αθήνας, όπου και παρέμεινε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. Την περίοδο αυτή συνέβη ένα γεγονός που καθόρισε στο εξής την ιστορία του τόπου. Προς τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. ιδρύθηκε το Αμφιαράειο ή πιο απλά Αμφιάρειο, ένα από τα σπουδαιότερα αρχαία ιερά της Αττικής. Από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. και ως το 338 π.Χ. (μάχη Χαιρώνειας) το Αμφιάρειο οργανώνεται και η φήμη του απλώνεται στην Ελλάδα. Κτίζονται σε αυτό κτήρια και στήνονται αγάλματα. Το ιερό φαίνεται να λειτουργεί με βάση σταθερό κανονισμό. Σύμφωνα με έναν κατάλογο με ονόματα νικητών εκείνης της εποχής κάθε χρόνο διοργανώνονταν αγώνες τα Αμφιάρεια τα Μικρά και κάθε πέμπτο χρόνο τα Αμφιάρεια τα Μεγάλα. Τα Αμφιάρεια τα Μεγάλα περιελάμβαναν μουσικούς και ποιητικούς - αθλητικούς και ιππικούς αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος αθλητές ,λόγιοι και ηθοποιοί από όλη την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Μικρά Ασία. Οι μουσικοί και  ποιητικοί αγώνες ( αυλητής , κιθαριστής, τραγωδός, ποιητής κωμωδιας ,κτλ) γίνονταν στο θέατρο του ιερού. Τα αθλητικά αγωνίσματα (δρόμος ,πάλη , πυγμαχία ,παγκράτιο, πένταθλον κλπ) διεξάγοταν στο στάδιο ,μπροστά από τη μεγάλη στοά , ενώ οι ιπποδρομίες και οι αρματοδρομίες στην πεδιάδα βόρεια από το ιερό .Ξεχωριστό για την δυσκολία του ήταν το αγώνισμα της αποβάσεως ,κατά το οποίο ο αθλητής κρατώντας την ασπίδα του πηδούσε από άρμα που το οδηγούσε ηνίοχος και τρέχοντας επιβιβαζόταν ξανά και πάλι από την αρχή!

Από το 338 π.Χ. ως τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. μεσολαβεί περίοδος διαφόρων μεταβολών. Ο Φίλιππος της Μακεδονίας ή ο γιος του Αλέξανδρος παραχωρεί τον Ωρωπό στους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι αναδιοργανώνουν τις γιορτές και τους αγώνες του ιερού, προσφέρουν αφιερώματα στον Αμφιάραο και κατασκευάζουν κτήρια. Το 313 π.Χ τον Ωρωπό κυριεύει ο στρατηγός του Αντίγονου του Μονόφθαλμου Πολεμαίος. Το 287 π.Χ. ο Ωρωπός γίνεται μέλος του Κοινού των Βοιωτών και επακολουθεί άνθηση του Αμφιαρείου που διαρκεί ως το 146 π.Χ. Στο ιερό του προσέρχονται τώρα πλήθη ανθρώπων απ' όλα τα μέρη του ελληνικού κόσμου, τα νησιά και τη Μικρά Ασία. Πολλές είναι και οι δωρεές και οι ευεργεσίες που δέχεται το ιερό. Τα λιμάνια του κράτους -Σκάλα και Δελφίνιο όπως ονομάζονται σήμερα - όπου αποβιβάζονταν οι προσκυνητές του ιερού συνέβαλλαν στη αύξηση των εσόδων του Ωρωπού. Μεγάλοι μονάρχες της Ανατολής όπως ο Πτολεμαίος Δ΄ ο Φιλοπάτωρ ευνοούν υλικά την μικρή πόλη - κράτος.

Κατά την Ρωμαιοκρατία (από το 146 π.Χ.) ο Ωρωπός είναι "αυτόνομος". Άνθηση του ιερού κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. οφείλεται στην ευεργεσία του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα. Στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. στα χρόνια του Αυγούστου ο Ωρωπός γίνεται πλέον οριστικά κτήση της Αθήνας. Αναθηματικές επιγραφές των πρώτων χριστιανικών χρόνων που βρέθηκαν στο Αμφιάρειο μας πληροφορούν ότι οι Αθηναίοι προσφέρουν αφιερώματα στον τιμώμενο θεό του ιερού. Η λατρεία του Αμφιαράου έσβησε με την επικράτηση του Χριστιανισμού.

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΑΜΦΙΑΡΑΟΣ

Ο ήρωας - θεραπευτής Αμφιάραος ήταν γιός του Οικλή και εγγονός του Μελάμποδα ,σπουδαίου μάντη και θεραπευτή που διδάχθηκε την τέχνη της μαντικής από τον Απόλλωνα . Βασίλευε στο Άργος μαζί με τον εξάδελφο του Άδραστο ενώ στη νεότητα του είχε λάβει μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου.

Ήταν επίσης ένας από τους ηγέτες στην εκστρατεία Επτά επί Θήβας. Αρνήθηκε να ακολουθήσει τον Άδραστο στην εκστρατεία στην Θήβα καθώς είχε προβλέψει ως μάντης τον θάνατο όλων των στρατιωτικών αρχηγών της εκστρατείας. Η σύζυγος του Εριφύλη ωστόσο αδελφή του Αδράστου τον πίεσε έντονα και τον έπεισε να πάει.

Η εκστρατεία Επτά επί Θήβας

Το υλικό της εκστρατείας Επτά επί Θήβας εξετάζεται σαν ένα από τα τρία μεγαλύτερα τραγικά Ελληνικά ποιήματα ( τραγωδία του Αισχύλου). Με την άφιξη του καταδιωγμένου από τη Αρχαία Θήβα, Πολυνείκη, στο Άργος και τις επίμονες παρακλήσεις του να τον βοηθήσει να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του ως βασιλιάς, ο Άδραστος αποφάσισε να στηρίξει τη δίκαιη αξίωσή του. Σε αυτή την απόφαση ο Αμφιάραος εναντιώθηκε από την πρώτη στιγμή και αρνήθηκε να συμμετάσχει στην εκστρατεία, καθώς ως γνώστης της μαντικής ήξερε ότι από όσους θα λάβαιναν μέρος στην εκστρατεία εκείνη μόνο ο Άδραστος θα επέστρεφε ζωντανός. Ο Πολυνείκης δωροδόκησε την Εριφύλλη με το πέπλο και το περιδέραιο της Αρμονίας από τους Δελφούς με αντάλλαγμα να πείσει τον σύζυγο της να συμμετέχει στην εκστρατεία.

 Ο Αμφιάραος και ο Άδραστος συμφώνησαν να ορίσουν την Εριφύλλη σαν διαιτητή στην διαφωνία, δέχθηκε την άποψη του αδελφού της και παρότρυνε τον σύζυγό της να εκστρατεύσει μαζί με τους υπόλοιπους, για να αποκτήσει δόξα και τιμή. 

Ο Αμφιάραος αναγκάσθηκε τότε χωρίς τη θέλησή του να ακολουθήσει τους άλλους στην εκστρατεία που έγινε γνωστή ως οι «Επτά επί Θήβας». Η Εριφύλη όμως είχε πάρει το μέρος του αδελφού της όχι από αντικειμενική κρίση, αλλά επειδή είχε δωροδοκηθεί. Τόσο το περιδέραιο αυτό όσο και ο πέπλος ήταν πολύτιμα δώρα που είχαν δωρίσει οι θεοί στην Αρμονία κατά τους γάμους της και τα είχε κληρονομήσει από τη μητέρα του ο Πολυνείκης. Γνωρίζοντας τα πάντα ο Αμφιάραος ως μάντης, άφησε φεύγοντας για τον μοιραίο πόλεμο σκληρή εντολή στα παιδιά του: όταν μεγαλώσουν να σκοτώσουν τη μητέρα τους γιατί τον είχε στείλει σε βέβαιο θάνατο επειδή είχε θαμπωθεί από ύποπτα δώρα. Στον δρόμο για την μάχη ο Αμφιάραος προειδοποίησε τους υπόλοιπους αρχηγούς ότι η επιχείρηση θα κατέληγε σε αποτυχία και θα έβρισκαν όλοι τον θάνατο,

Φθάνοντας στη Θήβα, οι επτά παρατάχθηκαν με τις δυνάμεις τους μπροστά στις ισάριθμες πύλες της πόλεως. Ο Αμφιάραος παρατάχθηκε και πολεμούσε μπροστά από τις Ομολωίδες ή Προιτίδες πύλες. Παρόλη την ορμή και τη γενναιότητά τους, οι πολιορκητές δεν μπόρεσαν να κυριεύσουν την πόλη, γιατί αυτή ήταν η απόφαση του Δία ύστερα από την αυθόρμητη θυσία του Μενοικέως στον Άρη και τις καυχησιολογίες του Καπανέως.

Στο τέλος λοιπόν, αφού σκοτώθηκαν σε μονομαχία τα δύο αδέλφια Ετεοκλής και Πολυνείκης, οι πολιορκητές τράπηκαν σε φυγή, αφού σκοτώθηκαν στη μάχη όλοι οι επικεφαλής εκτός από τον Άδραστο. Ο Αμφιάραος κατά την υποχώρησή του μετά την ήττα καταδιωκόταν από τον Θηβαίο Περικλύμενο, γιο του θεού Ποσειδώνα, που θα τον σκότωνε ή θα τον πλήγωνε, πράγμα λυπηρό και υποτιμητικό για μια ηρωική φυσιογνωμία όπως τον Αμφιάραο. Ο Δίας λοιπόν πάλι, θέλοντας να αποτρέψει αυτό το πεπρωμένο, έριξε κεραυνό που άνοιξε στη γη ένα μεγάλο χάσμα. Το χάσμα αυτό κατάπιε τον Αμφιάραο, τον ηνίοχό του Βάτωνα, το άρμα τους και το άλογό τους. Στη συνέχεια ο Δίας έκανε τον ήρωα αθάνατο, και οι αρχαίοι Έλληνες τον λάτρευαν από τότε ως χθόνιο θεό ( δηλαδή του κάτω κόσμου ). Το χάσμα που τον κατάπιε το τοποθετούσαν αρχικώς μεν κοντά στον ποταμό της Θήβας Ισμηνό, αργότερα δε, όταν διαδόθηκε η λατρεία του Αμφιαράου, σε πολλά άλλα μέρη, τα οποία διεκδικούσαν την τιμή αυτή. Λεγόταν ότι στον τόπο που ανοίχθηκε το χάσμα κτίσθηκε αργότερα ένας περίβολος με κολώνες στις οποίες ποτέ δεν πήγαιναν να καθίσουν πουλιά και τα ζώα απέφευγαν να βοσκήσουν εκεί. Ο Άδραστος θρήνησε απαρηγόρητα τον χαμό του γαμπρού του, όπως υμνεί ο Πίνδαρος (Ολυμπιόν. VI 34). Αλλά και όλοι οι άλλοι αρχαίοι ποιητές που εμπνεύσθηκαν από τον μύθο αυτό, ανέφεραν με πολλή εκτίμηση και σεβασμό το όνομα του Αμφιαράου. Σώζεται η παράδοση ότι, κάποτε που ο Αισχύλος υμνούσε τον Αμφιάραο σε μια τραγωδία του, όλοι ανεξαιρέτως οι θεατές έστρεψαν αυθόρμητα το βλέμμα τους στον παριστάμενο Αριστείδη τον Δίκαιο.

Ο μύθος του Αμφιάραου αντανακλά δυναστικές έριδες, ο ρόλος της Εριφύλης θυμίζει τον ρόλο της Αερόπης ή της Κλυταιμνήστρας στη δυναστεία των Ατρειδών, κατάλοιπο της κυριαρχίας του θηλυκού στοιχείου, ενώ η καταβύθιση του άρματος σε χάσμα της γης παραπέμπει σε παλαιά χθόνια θεότητα της Αργολίδας πριν την κυριαρχία της Ήρας στην περιοχή και του Διόνυσου

Γιατί όμως το ιερό του Αμφιαράου ιδρύθηκε στον Ωρωπό;

Την εξήγηση θα χρειαστεί να την αναζητήσουμε πάλι στο μύθο. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Αμφιάραος εμφανίστηκε ξανά πάνω στη γη, ως θεός αυτή τη φορά, μέσα από μία πηγή που θεωρήθηκε ιερή και έτσι στο σημείο αυτό ιδρύθηκε το Αμφιάρειο. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, αρχαίο γεωγράφο και περιηγητή, το ιερό του Αμφιαράου βρισκόταν αρχικά στη Θήβα. Είχε όμως αρχίσει να χάνει τη φήμη του, όταν ένας πιστός έλαβε χρησμό να ιδρύσει νέο ιερό στον Ωρωπό. Ο περιηγητής Παυσανίας, μάλιστα, αναφέρει ότι οι κάτοικοι του Ωρωπού ήταν οι πρώτοι που λάτρεψαν τον Αμφιάραο σαν θεό γιατί στη Θήβα είχε τιμηθεί αποκλειστικά σαν ήρωας.

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ «Αμφιαράειον»

Αυτός λοιπόν ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε ένα λοφώδες ανάγλυφο, 6 χιλιόμετρα περίπου νοτιοανατολικά του Ωρωπού, λίγο βορειοδυτικότερα από τον Κάλαμο , περίπου 50 χλμ. από την Αθήνα. Προτιμήστε την πρόσβαση από το χωριό του Κάλαμου μιας και η περίοπτη θέση του χωριού στα βόρεια του όρους Καμάρι προσφέρει απίστευτη θέα στο νότιο ευβοϊκό και απογειώνει την εμπειρία της επίσκεψης στο μαγευτικό ιερό χώρο του Αμφιαραείου.!

Μέσα σε ένα τοπίο γεμάτο πεύκα, πλατάνια και πικροδάφνες, στην μικρή κοιλάδα που σχηματίζει το ρέμα Μαυροδηλεσι βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος. Το ρέμα Μαυροδήλεσι πηγάζει από την κοιλάδα ανάμεσα στα βουνά Μαυρηνόρα (646μ. υψόμετρο) και Καμάρι (588μ. υψόμετρο). Το ρέμα αυτό, φυσικό σύνορο του Καλάμου με το Μαρκόπουλο Ωρωπού, μετά από μια πορεία αρκετών χιλιομέτρων εκβάλλει στο Νότιο Ευβοικό κόλπο, ανάμεσα στους Αγίους Αποστόλους και στην Σκάλα Μαρκοπούλου. 

Αν ζούσαμε στον 4ο αιώνα π.Χ. , θα μπαίναμε στον χώρο από τα ανατολικά, από τη μεγάλη στοά ,έτσι ο σημερινός επισκέπτης ακολουθεί αντίθετη πορεία από τους προσκυνητές που έμπαιναν στο ιερό από τα ανατολικά ,τώρα μπαίνουμε από τα δυτικά, αλλά καμία διαφορά δεν έχει! Μέσα στο πυκνό πευκοδάσος, μια μικρή πολιτεία ξεδιπλώνεται εκατέρωθεν της ρεματιάς . Στη μία όχθη τα επίσημα κτίρια –ναός, θέατρο, βωμοί, στοά, λουτρά–, στην άλλη ο οικισμός με τον ξενώνα του, τα καπηλειά, την αγορά και την περίφημη κλεψύδρα, το ένα από τα δύο γνωστά αρχαία μνημειακά υδραυλικά ρολόγια (το άλλο στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας) που λειτουργούσαν πανομοιότυπα: ένας κρουνός άδειαζε με πολύ αργό ρυθμό το νερό μιας τετράγωνης δεξαμενής εμφανίζοντας τη χρονική ένδειξη. 

Το Υδραυλικό ωρολόγιο τύπου Κλεψύδρας To πρώτο όργανο μέτρησης του χρόνου στην αρχαιότητα ήταν η Κλεψύδρα. «Οι κλεψύδρες είναι δοχεία γεμάτα νερό, που διαθέτουν λεπτές σωληνωτές εκροές και μετρούν τον χρόνο ομιλίας στις δημόσιες δίκες» (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 76,2). 

Ένα υδραυλικό ωρολόγιο τύπου κλεψύδρας βρέθηκε στις ανασκαφές του Αμφιαράειου Αττικής, και χρονολογείται πιθανόν τον 5ο π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για ορθογώνια δεξαμενή, με λεπτόν κρουνό στον πυθμένα της για την εκροή του νερού. Η δεξαμενή διέθετε πλωτήρα με κανόνα και δείκτη για την επίδειξη των ωρών πάνω σε κατακόρυφη παραστάδα. Η κλίμακα των ωρών στην παραστάδα δεν ήταν γραμμική, λόγω της μεταβολής της ροής του νερού κατά την μεταβολή της στάθμης. Ο μεγάλος Αλεξανδρινός Μηχανικός Κτησίβιος (308-246 π.Χ.) κατασκεύασε υδραυλικό ωρολόγιο, που διέθετε δοχείο ελέγχου στάθμης του νερού και διατηρούσε έτσι σταθερή την ροή του υγρού και σταθερή την ταχύτητα μετατόπισης του δείκτη. Την λειτουργία του Ωρολογίου αυτού περιγράφει ο Βιτρούβιος στο έργο του Περί Αρχιτεκτονικής.Εισαγωγή 

Χρήση της κλεψύδρας γινόταν ιδίως στα δικαστήρια για τον καθένα των διαδίκων προς αγόρευση και το «εξέρρει το ύδωρ» ή «επίσχες το ύδωρ» δήλωνε ότι ο αγορεύων όφειλε να παύσει.

Πάμε να δουμε αναλυτικα το ιερο αυτό χωρο

Τα «νοσοκομεία» των Αρχαίων

Η είσοδος του ιερού γινόταν στα αρχαία χρόνια από την ανατολική του άκρη όπου βρίσκονται και τα επίσημα κτίρια του ιερού. Το πρώτο κτίσμα που αντικρίζει ο επισκέπτης κατευθυνόμενος προς τα δυτικά είναι τα λουτρά του Ιερού . Πρόκειται για τετράγωνο κτήριο του 4ου αι. που δε σώζεται σε καλή κατάσταση. Από αρχαίους συγγράφείς γνωρίζουμε ότι τα λουτρά ήταν φημισμένα κατά την αρχαιότητα και επισκίαζαν ακόμη και τη φήμη του ιερού. Έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στην θεραπευτική προσέγγιση της αρχαϊκής περιόδου, αφού με το νερό γινόταν η καθαριότητα του σώματος και της ψυχής. Ο ασθενής κατά την άφιξη του λουζόταν στα λουτρά και κατόπιν τον αναλάμβαναν οι φυσιοθεραπευτές με μαλάξεις (μασάζ) και ασκήσεις γυμναστικής ενώ παράλληλα υποβαλλόταν σε δίαιτα και νηστεία. Όλα αυτά προηγούνταν της εγκοίμησης και προετοίμαζαν τον ασθενή για αυτή.

Στα δυτικά των λουτρών βρίσκονται τα ερείπια της «Μεγάλης Στοάς του Ιερού». Η Στοά είναι κτίσμα του 4ου αι. π.Χ. και έχει μήκος 110μ.! Στα άκρα της ανατολικό και δυτικό, υπάρχουν δύο δωμάτια, όπου γινόταν η «εγκοίμησις» όσων ζητούσαν θεραπεία ή χρησμό από τον Αμφιάραο. ( Η ιατρική που ασκούνταν στα Ασκληπιεία ήταν Θεουργική, προερχόταν δηλαδή από τον θεό, ενώ βασική μέθοδος θεραπείας ήταν η «εγκοίμησις» κατά την οποία ο ασθενής μέσου του ύπνου, στον ιερό χώρο μπορούσε να θεραπευτεί. )

 Ήταν τα πρώτα οργανωμένα θεραπευτήρια της αρχαιότητας, εκεί όπου προσέφευγαν με δέος οι άνθρωποι για να γιατρευτούν από τις αρρώστιες τους, προσευχόμενοι στο θεό και ευελπιστώντας στην αρωγή του. Τα Ασκληπιεία, θεσμός που εξαπλώθηκε παντού όπου έφθανε ο ελληνικός κόσμος διατηρήθηκαν ως το τέλος της αρχαιότητας.

Το Αμφιάρειο ήταν λοιπόν θεραπευτικό ιερό . Οι πιστοί έρχονταν εδώ για να ζητήσουν τη βοήθεια του θεού, ώστε να θεραπευτούν από κάποια αρρώστια ή να βρουν λύση σε κάποιο πρόβλημά τους. Η ολιστική προσέγγιση των Ασκληπιείων στην υγεία και την ευεξία περιελάμβανε θεραπείες που συνδύαζαν τον τρόπο ζωής και διατροφής για την ισορροπία του νου, της ψυχή και του σώματος. Η αρχαία ενέργεια του τόπου μαζί με τη σοφία των πρακτικών αυτών ήταν οι κατευθυντήριες οδηγίες της Εποχής.! Την ευθύνη για τη λειτουργία του, που δεν ήταν δωρεάν, είχε ο ιερέας του θεού Αμφιαράου, ο σπουδαιότερος αξιωματούχος του ιερού. Κάθε πιστός που ερχόταν στο Αμφιάρειο όφειλε να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη διαδικασία. Πρώτα, λοιπόν, πλήρωνε για το εισιτήριό του που ήταν ένα κομμάτι μετάλλου με χαραγμένες πάνω του τις μορφές του Αμφιαράου και της θεάς Υγείας. Αμέσως μετά έπρεπε «να καθαρθεί» θυσιάζοντας ένα κριάρι προς τιμή του θεού. Στη συνέχεια, αφού ξάπλωνε πάνω στο δέρμα του θυσιασμένου κριαριού, περίμενε να τον πάρει ο ύπνος και να εμφανιστεί στο όνειρό του ο Αμφιάραος για να του δώσει κάποια συμβουλή ή να τον θεραπεύσει. Τις συμβουλές ερμήνευαν οι ιερείς, που καθόριζαν και την θεραπευτική αγωγή. Το βέβαιο είναι, ότι η πίστη των ανθρώπων αλλά και η αυθυποβολή έπαιζαν μεγάλο ρόλο για την ίασή τους. Εξίσου βέβαιο όμως είναι και το γεγονός, ότι οι θεραπευτές ιερείς είχαν κάποιες ιατρικές γνώσεις, που είχαν αποκτηθεί από την παρατήρηση αλλά και τη συσσωρευμένη εμπειρία. Το επόμενο πρωί ο πιστός όφειλε να ευχαριστήσει το θεό ρίχνοντας νομίσματα στην Ιερή Πηγή. Ακόμη, αφιέρωνε στο ιερό ένα αντικείμενο αξίας ανάλογης με την οικονομική του κατάσταση. Τα αφιερώματα αυτά ήταν συνήθως μαρμάρινα ή μεταλλικά αντικείμενα που εικόνιζαν τα μέλη του σώματος τα οποία χρειάζονταν θεραπεία.

Κατηφορίζοντας από την σύγχρονη κεντρική είσοδο προς τα μνημεία, στα δεξιά σας θα δείτε τους κίονες από το Ναό του Αμφιαράου δωρικού ρυθμού. Ο Ναός είχε Πρόναο, με 6 δωρικούς κίονες ανάμεσα σε παραστάδες, Πρόδρομο, με μαρμάρινους πάγκους για να κάθονται οι επισκέπτες, Σηκό, με 2 σειρές από κίονες ιωνικού ρυθμού οι οποίες χώριζαν το ναό σε 3 κλίτη. Στο κεντρικό κλίτος, υπήρχε το μαρμάρινο άγαλμα του θεού Αμφιάραου, σε όρθια στάση. Στον πίσω τοίχο του Σηκού υπήρχε μια πόρτα που οδηγούσε σε ένα μικρό δωμάτιο που χρησίμευε ίσως ως θησαυροφυλάκιο ή είχε κάποια σχέση με τη λατρεία. Σήμερα σώζεται το άνοιγμα και το κατώφλι αυτής της πόρτας. Μπροστά από το Ναο βρίσκεται ο μαρμάρινος βωμός για τη θυσία των ζώων. Στα αρχαία χρόνια ο βωμός ήταν μνημειακών διαστάσεων. Σήμερα σώζεται μόνο το κάτω μέρος του ''μεγάλου βωμού του ιερού''. Προς τη βόρεια πλευρά του βωμού βρίσκονται τα λείψανα τριών ημικυκλικών σκαλιών. Σύμφωνα με επιγραφή του ιερού τα σκαλιά ανήκαν σε κτίσμα που ονομαζόταν μάλιστα «Θέατρο το κατά τον βωμόν». Το θέατρο που χρονολογείται στον 5ο ή στον 4ο αι. π.Χ. προοριζόταν για τους θεατές των θυσιών που γίνονταν στο βωμό. Και μήπως κάπως έτσι φθάνουμε στην ανακάλυψη του Θεάτρου;! Οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν γύρω από το βωμό, όπου γινόταν η θυσία και η άμεση επαφή με το Θείο, μέσα από το κοινό γεύμα, ενισχυόταν με την παρουσίαση, λεκτική ή και μιμητική, θαυμαστών γεγονότων από τη ζωή και τη δράση του θεού. Εγκώμια δηλαδή, που ενέπνεαν τους πιστούς για την ευνοϊκή επενέργειά του πάνω τους ώστε να τους χαρίζει δύναμή, ενάρετο βίο, ευνομία, ευτυχία και έντιμο πλούτο, αλλά πάνω απ' όλα υγεία. Δηλαδή όλα τα αγαθά για μία καλή ζωή. Θα αναφερθούμε άλλωστε εκτενέστερα σε αυτή τη θεματική, παρακάτω στην περιγραφή μας. Στη διάρκεια του 4ου αι. π.Χ. έπαψε να λειτουργεί και το υλικό του χρησιμοποιήθηκε σε άλλα κτήρια. Η εγκατάλειψή του ίσως να συνδέεται με την κατασκευή του καινούργιου θεάτρου. Είναι πιθανό, λοιπόν, το θέατρο του Αμφιαρείου, εκτός από τους μουσικούς αγώνες, να φιλοξένησε και θρησκευτικές τελετουργίες που συνδέονταν με τη λατρεία του Αμφιαράου

Στο σημείο όπου στέκεται το τελευταίο βάθρο, σώζονται σε αρκετό ύψος οι τοίχοι ενός μικρού ναού του 4ου αι. π.Χ. Δίπλα βρισκόταν η Ιερή πηγή που το νερό της δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιηθεί για καθαρμούς ή για πλύσιμο χεριών. Όταν κανείς θεραπευόταν έριχνε μέσα στην πηγή ασημένια ή χρυσά νομίσματα γιατί από εκεί πίστευαν ότι βγήκε ο Αμφιάραος ως θεός μετά την καταβύθιση του στη γη από τον κεραυνό του Δία. Η πηγή, μάλιστα, αναβλύζει νερό μέχρι σήμερα!, μέσα από μια δεξαμενή που πρέπει να χτίστηκε στα ρωμαϊκά χρόνια.

ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΚΑΤΩ -  Στο κεντρικό κλίτος, υπήρχε το μαρμάρινο άγαλμα του θεού Αμφιάραου

 ΦΩΤΟ  ΑΠΟ ΠΑΝΩ  - ΠΡΟΝΑΟΣ  ΜΕ ΤΑ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΩΡΙΚΩΝ  ΚΙΟΝΩΝ

Πάντα κατηφορίζοντας από την σύγχρονη κεντρική είσοδο, αν κοιτάξετε στα αριστερά σας, θα δείτε μια σειρά από βάθρα, δηλαδή βάσεις αγαλμάτων .Τα αγάλματα αυτά, που δυστυχώς σήμερα δεν σώζονται, ήταν αφιερώματα προς τον Αμφιάραο και πλαισίωναν το δρόμο που οδηγούσε στο ναό. Εικόνιζαν βασιλιάδες, ιερείς, αυτοκράτορες, αλλά και πολίτες του Ωρωπού. Γνωρίζουμε τα ονόματά τους από τις επιγραφές που ήταν χαραγμένες στα βάθρα. Εκεί χαράσσονταν επίσης ψηφίσματα, δηλαδή αποφάσεις της πόλης του Ωρωπού. Στο τέλος της σειράς των βάθρων θα συναντήσετε κάποια σκαλοπάτια που θα σας οδηγήσουν στο θέατρο.

Στο τέλος της σειράς των βάθρων θα συναντήσετε κάποια σκαλοπάτια που θα σας οδηγήσουν στο θέατρο.

Φτάνοντας στο θέατρο, δεν θα δυσκολευτείτε να αναγνωρίσετε τα τρία βασικά του μέρη, τη σκηνή, την ορχήστρα και το κοίλο που ήταν διαμορφωμένο πάνω στο λόφο. Το θέατρο πήρε τη μορφή που βλέπουμε σήμερα στη διάρκεια των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, από τον 3ο μέχρι τον 1ο αι. π.Χ. Η αρχική κατασκευή του όμως τοποθετείται στον 4ο αι. π.Χ. Μάλιστα, φαίνεται πως το πρώτο θέατρο που χτίστηκε στην ίδια θέση ήταν ορθογώνιο. Στα ορθογώνια θέατρα το σχήμα του κοίλου ήταν ορθογώνιο ή σχεδόν ορθογώνιο, ενώ η ορχήστρα ήταν ευθύγραμμη. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, ορθογώνια μορφή είχαν τα πρώτα θέατρα που χτίστηκαν τον 5ο και τον 4ο αι. π.Χ. στην Αττική και σε άλλες περιοχές του ελλαδικού κόσμου, όπως το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα, το θέατρο του Θορικού στο Λαύριο και το θέατρο της Χαιρώνειας στη Βοιωτία. Κάποια από αυτά διατήρησαν την ορθογώνια διάταξή τους και αργότερα. Τα περισσότερα όμως, όπως και το θέατρο του Αμφιαρείου, απέκτησαν ημικυκλική μορφή στα χρόνια που ακολούθησαν. Αυτό που κάνει το θέατρο του Αμφιαρείου να ξεχωρίζει είναι η σκηνή του που σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση μέχρι σήμερα

Οι πάροδοι

Αν ζούσατε στην εποχή που λειτουργούσε το θέατρο, για να προχωρήσετε στο εσωτερικό του θα ακολουθούσατε τις παρόδους, τους διαδρόμους που βρίσκονταν ανάμεσα στη σκηνή και το κοίλο. Οι διάδρομοι αυτοί ήταν επικλινείς. Κάποιοι ερευνητές, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι στην αρχή κάθε παρόδου υπήρχε μία διπλή πύλη, όπως φαίνεται στην αναπαράσταση της εικόνας 6 απο κάτω. Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο η δυτική πάροδος, όπου έχουν διαμορφωθεί στα νεότερα χρόνια κάποια σκαλοπάτια που οδηγούν στην ορχήστρα ( φωτο κατω δεξια ). 

Το προσκήνιο και η σκηνή

Αν σταθείτε στην ορχήστρα με την πλάτη σας στραμμένη στο κοίλο, θα αντικρίσετε τη σκηνή. Την περίοδο λειτουργίας του θεάτρου, η σκηνή είχε δύο ορόφους (εικ. 6 από πάνω ). Σήμερα όμως σώζεται μόνο το κατώτερο τμήμα της, καθώς και το προσκήνιο. Πρόκειται για μία στοά μπροστά από τη σκηνή που στηριζόταν σε οκτώ δωρικούς μαρμάρινους κίονες (εικ. 6, αρ.1). Το προσκήνιο κατασκευάστηκε στα ελληνιστικά χρόνια, γύρω στο 200 π.Χ. Όταν το θέατρο ήταν σε χρήση, τα κενά ανάμεσα στους ημικίονες κάλυπταν κινητοί ζωγραφικοί πίνακες που αποτελούσαν τα σκηνικά των παραστάσεων (εικ. 6, αρ.2). Αυτό το γνωρίζουμε από μία επιγραφή που βρέθηκε χαραγμένη στο επιστύλιο, δηλαδή στο τμήμα του προσκηνίου που βρισκόταν ακριβώς πάνω από τους ημικίονες (εικ. 6, αρ.3). Σύμφωνα με την επιγραφή αυτή, το προσκήνιο και οι πίνακες κατασκευάστηκαν με έξοδα κάποιου αγωνοθέτη, το όνομα του οποίου δεν έχει σωθεί. Ο αγωνοθέτης ήταν ένας αξιωματούχος που φρόντιζε για τη διοργάνωση των αγώνων προς τιμή του Αμφιαράου. Η θέση της επιγραφής δεν ήταν τυχαία. Τοποθετήθηκε εκεί για να τη βλέπουν καθαρά όλοι οι θεατές. Αυτό ήταν σημαντικό για τον δωρητή γιατί έτσι όλοι θα πληροφορούνταν και θα αναγνώριζαν την συνεισφορά του στην κατασκευή του θεάτρου. Πάνω από το επιστύλιο διακρίνεται μέχρι σήμερα μία ζώνη με ανάγλυφη διακόσμηση. Στην οροφή του προσκηνίου βρισκόταν κάποτε το λογείο που δεν έχει διατηρηθεί (εικ. 6, αρ.4). Ήταν ένα μακρόστενο ξύλινο πατάρι πάνω στο οποίο εμφανίζονταν οι υποκριτές. Το λογείο το συναντάμε για πρώτη φορά στα θέατρα των ελληνιστικών χρόνων. Έτσι, παρόλο που μέχρι τότε χορός και υποκριτές εμφανίζονταν στην ορχήστρα, στα ελληνιστικά χρόνια η θέση των υποκριτών αναβαθμίστηκε. Εμφανίζονταν πλέον στο υπερυψωμένο λογείο, απ' όπου οι θεατές μπορούσαν να τους βλέπουν καλύτερα. Η σκηνή του θεάτρου κατασκευάστηκε αρχικά τον 3ο αι. π.Χ., αλλά δέχτηκε επεμβάσεις και αργότερα, στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Το τμήμα που διατηρείται σήμερα ανήκει στον κάτω όροφο της σκηνής. Στο μέσο του, μάλιστα, θα παρατηρήσετε την είσοδο που οδηγούσε στο εσωτερικό του κτηρίου το οποίο χωριζόταν σε δύο μακρόστενα δωμάτια, όπως φαίνεται στην κάτοψη (εικ. 4).Ο δεύτερος όροφος της σκηνής δεν έχει σωθεί και έτσι δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τη μορφή του. Ορισμένοι ερευνητές υποθέτουν ότι η πρόσοψή του, δηλαδή η πλευρά που αντίκριζαν οι θεατές (εικ. 6, αρ.5), στηριζόταν σε δύο στύλους. Ακριβώς πάνω από τους στύλους βρισκόταν το επιστύλιο (εικ. 6, αρ.6). Εκεί υπήρχε χαραγμένη άλλη μία επιγραφή που χρονολογείται γύρω στο 150 π.Χ. Σύμφωνα με την επιγραφή, η σκηνή κατασκευάστηκε με έξοδα ενός ιερέα του Αμφιαράου, το όνομα του οποίου δεν έχει σωθεί. Όπως και στο προσκήνιο, η επιγραφή ήταν τοποθετημένη σε σημείο που θα μπορούσαν να τη διαβάσουν όλοι οι θεατές. Τέλος, πάνω από το επιστύλιο πρέπει να υπήρχε μία ζώνη με διακόσμηση αντίστοιχη με αυτή του προσκηνίου.

Η ορχήστρα και το κοίλο

Η ορχήστρα με διάμετρο περίπου 12 μέτρα ήταν στην αρχαιότητα χωμάτινη, όπως και σήμερα. Θα παρατηρήσετε ότι το σχήμα της μοιάζει με πέταλο (εικ. 4). Αυτό όμως που τραβάει αμέσως την προσοχή είναι οι πέντε μαρμάρινοι θρόνοι που βρίσκονται περιμετρικά της ορχήστρας. Οι θρόνοι αυτοί προορίζονταν για τα επίσημα πρόσωπα, τους αξιωματούχους και τους ιερείς. Γι' αυτό ήταν ιδιαίτερα φροντισμένοι και είχαν πλούσια διακόσμηση. Στη μπροστινή πλευρά τους είναι σκαλισμένα δύο πόδια λιονταριού, ενώ στις πλαϊνές πλευρές θα δείτε περίτεχνα φυτικά σχέδια . Ανάμεσα σε αυτά ήταν χαραγμένη μία επιγραφή, η ίδια σε όλους τους θρόνους. Σύμφωνα με την επιγραφή, τους θρόνους αφιέρωσε στον Αμφιάραο ο Νίκων, όταν έγινε ιερέας. Πράγματι, ο Νίκων ήταν ιερέας του Αμφιαράου τον 1ο αι. π.Χ. και συγκεκριμένα στα χρόνια του Ρωμαίου δικτάτορα Σύλλα (83-79 π.Χ.). Είναι αυτήν την περίοδο, λοιπόν, που προστέθηκαν στην ορχήστρα οι πέντε θρόνοι. Η πολυτέλειά τους, μάλιστα, έρχεται σε αντίθεση με την απλότητα του κοίλου που ήταν διαμορφωμένο πάνω στο λόφο. Σε αντίθεση με τα περισσότερα θέατρα, στο κοίλο του θεάτρου αυτού δεν υπήρχαν λίθινα εδώλια, αλλά ξύλινα καθίσματα (εικ. 6). Οι ξύλινες κερκίδες περικλείονταν από δύο τοίχους που συγκρατούσαν τα χώματα της πλαγιάς. Ονομάζονται αλλιώς αναλημματικοί τοίχοι. Μπορείτε και σήμερα να δείτε τμήματά τους στα δύο άκρα του κοίλου. 

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς εγκαταλείφθηκε το θέατρο. Είναι πιθανό να συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι την εγκατάλειψη του ιερού τον 4ο αι. μ.Χ.  Τα τελευταία χρόνια γίνονται πολλές προσπάθειες για την ανάδειξή του. 

Τα χρήματα για την κατασκευή του προσέφεραν αξιωματούχοι και ιερείς του Αμφιαράου. Άλλωστε, το θέατρο ήταν άμεσα συνδεδεμένο με τη λειτουργία του ιερού, αφού φιλοξενούσε τους μουσικούς- ποιητικούς αγώνες που διοργανώνονταν κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Αμφιαρείων. Και όχι μόνο…Το θέατρο υπήρξε από την αρχαιότητα σπουδή της ζωής και θεραπευτική Τέχνη. Μέσα από την παράσταση παραδειγματικών μυθικών η φανταστικών γεγονότων διερευνάται η πραγματικότητα, η ουσία και το νόημα της ζωής, μία διαδικασία που λειτουργεί λυτρωτικά στα ερωτήματα του ανθρώπου. Στις αρχές του και σε όλη την αρχαιότητα, το θέατρο ήταν στενά συνδεδεμένο με τη θρησκευτική λατρεία και τον λυτρωτικό της ρόλο για τον άνθρωπό. Ο Γαληνός σπουδαίος γιατρός της αρχαιότητας και φιλόσοφος , συμβούλευε τους ανθρώπους που είχαν ψυχικές διαταραχές να παρακολουθούν ευχάριστα θεάματα και μουσικές εκδηλώσεις. Και ο γιατρός επίσης, Σορανός ο Εφέσιος έκανε πιο συγκεκριμένη την προτροπή, συνιστώντας για την νεύρωση τραγωδίες ενώ αντίθετα για την μελαγχολία, οπωσδήποτε κωμωδίες. Το ίδιο αργότερα και ο Ρωμαίος ιατρός Καίλιος Αυρήλιος, που ως «φάρμακο» για τους ασθενείς του, που έπασχαν από τρέλα πρότεινε την παρακολούθηση θεατρικών έργων. Οι γιατροί της αρχαιότητας γνώριζαν την θετική ενέργεια και την θεραπευτική ικανότητά του θεάτρου στην επιδιωκόμενη ίαση σε ψυχικά ασθενείς. Στους θεατρικούς χώρους των ιερών τελούνταν παιάνες δοξαστικοί του θεού και λυτρωτικοί για τους ασθενείς. Επίσης μικρής διάρκειας παραστάσεις που δραματοποιούσαν τα θεϊκά όνειρα επενεργώντας υποβλητικά σε όσους ζητούσαν τη βοήθεια του θεού, αλλά και μουσικοί και δραματικοί αγώνες, κατά τις μεγάλες γιορτές, που προσέφεραν την ψυχική κάθαρση των πιστών με την αριστοτελική πλέον έννοια…..η τραγωδία είναι μίμηση πράξεως σοβαρής και ολοκληρωμένης, που έχει αρχή, μέση και τέλος και κάποια σημαντική έκταση. Η μίμηση πραγματοποιείται με λόγο εξωραϊσμένο, που έχει δηλαδή ρυθμό, αρμονία και μελωδία. Η πράξη παρουσιάζεται με δράση, κίνηση και δραματικό διάλογο –δηλαδή σαν ζωντανή πραγματικότητα –και όχι με τρόπο αφηγηματικό (όπως συμβαίνει στο έπος). Η τραγωδία διεγείρει στην ψυχή των θεατών τον έλεο και τον φόβο· οι θεατές, με άλλα λόγια, παρακολουθώντας τον ήρωα να πάσχει –που έχει κατά κανόνα υψηλά και ευγενή αισθήματα, αλλά συντρίβεται από κάποια κληρονομική ενοχή ή από κάποια ύβρη ή αμαρτία –νιώθουν ζωηρή συμπάθεια προς αυτόν και βαθιά ανησυχία για την τύχη του· τελικά όμως επέρχεται η κάθαρση. Τι σημαίνει όμως ο όρος «κάθαρση» στην προκειμένη περίπτωση –αυτή η περίεργη λέξη που επισφραγίζει τον πολύκροτο αριστοτελικό ορισμό της τραγωδίας; Οι βασικές της έννοιες είναι γνωστές: αποβολή των βλαβερών στοιχείων του οργανισμού, καθαρισμός, εξαγνισμός. Τι είδος λοιπόν «καθαρισμού» επισυμβαίνει στις ψυχές των θεατών κατά την παρακολούθηση μιας τραγωδίας; Οι απαντήσεις που έχουν δοθεί έως τώρα στο ερώτημα αυτό θα μπορούσαν να υπαχθούν κατά τη γνώμη του κ. Γεράσιμου Α. Μαρκαντωνάτου , διδάκτωρα Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέα, σε τρεις γενικότερες θεωρίες:

Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία, η οποία έχει υποστηριχθεί από αρκετούς φιλολόγους και κριτικούς , η ψυχή των θεατών, καθώς βιώνει τα συγκλονιστικά συναισθήματα των τραγικών ηρώων, καθαίρεται, «αποτοξινώνεται» κατά κάποιον τρόπο από ό,τι υπερβολικό, φορτικό και δυσάρεστο τη βαραίνει και ανακουφίζεται, όπως συμβαίνει κατά την εκτέλεση μιας φυσιολογικής λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού. Δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση η τραγωδία επενεργεί ψυχοθεραπευτικά, αφού καθαρίζει σαν φάρμακο τα πάθη, που αποτελούν για την ψυχή ό,τι περίπου οι βλαβεροί χυμοί για το σώμα. Συνεπώς σύμφωνα με την άποψη αυτήν το τραγικό θέαμα ξαλαφρώνει την ψυχή των θεατών, γιατί με την επενέργειά του, τα συναισθήματα του ελέου και του φόβου αποβάλλουν ό,τι επιβλαβές και καταθλιπτικό περιέχουν, και μετουσιώνονται σε διαθέσεις ήρεμες, ανώδυνες –δημιουργώντας ένα αίσθημα ανακούφισης και ευφορίας. Είναι προφανές ότι η θεωρία αυτή (ψυχοφυσιολογική ή ψυχοθεραπευτική) βρίσκεται πολύ κοντά στην κυριολεκτική έννοια του όρου «κάθαρση» (purgatio).

Μια δεύτερη θεωρία για το θέμα αυτό (ηθικοθρησκευτική και ηθικοπαιδαγωγική), που υποστηρίζεται από έναν σημαντικό αριθμό μελετητών, διατείνεται ότι η τραγωδία με τον έλεο και τον φόβο, καθώς και με την ηθική και θρησκευτική ανάταση που προκαλεί στις ψυχές των θεατών, όχι μόνο συνεπιφέρει ηθικό καθαρμό και εξάγνιση, και κατ' ακολουθίαν ανύψωση του εσωτερικού τους κόσμου προς τη σφαίρα της θεότητας, αλλά επίσης εκγυμνάζει το πνεύμα και αρτιώνει τον συναισθηματικό κόσμο του ώριμου πολίτη. Ιδιαίτερα, όπως έχει ορθώς επισημανθεί, η αττική τραγωδία υποθάλπει κατ' εξοχήν δημοκρατικά αισθήματα, επειδή κυρίως η ηπιότητα και η επιείκεια αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του δημοκρατικού πολιτεύματος και γενικότερα του νομικού πολιτισμού, ενώ συνάμα ο φόβος συχνά ακονίζει την ανθρώπινη διάνοια. Εν τέλει θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το φαινόμενο της τραγικής κάθαρσης σηματοδοτεί την ανακούφιση που αισθάνονται οι θεατές λόγω ακριβώς της βαθύτατης συνείδησης που έχουν ότι μπορούν να αποκαθάρουν τα έντονα συναισθήματά τους, του ελέου και του φόβου, μέσα σε ένα καθ' όλα ασφαλές περιβάλλον, όπως αυτό της δραματικής πράξης, όπου η πτώση του θνητού ήρωα επισυμβαίνει εντός ενός κόσμου που δεν προβάλλει αναγκαστικά ως χαοτικός και μάταιος. Ετσι ενισχύεται η διάθεση της ψυχής προς το αγαθό και διαπαιδαγωγείται ο άνθρωπος προς την αρετή. Η ελληνική τραγωδία, υπογραμμίζει ο Goethe, χαρίζει στην ψυχή μας γαλήνη· αφού πρώτα μας συνταράξει συθέμελα, μας αφήνει ύστερα ήρεμους και γαλήνιους μπροστά στο μυστήριο του θανάτου και της θεότητας.

Κατά την τρίτη θεωρία, σχετική με την προηγούμενη (ηθικοαισθητική) –που φαίνεται ότι είναι εγγύτερα στην αριστοτελική άποψη -, η ηδονή που χαρίζει η τραγωδία, επειδή πηγάζει από τη σύλληψη ενός ποιητικά εκπεφρασμένου υψηλού νοήματος της ανθρώπινης μοίρας, ανεβάζει τον θεατή σε μιαν ανώτερη ηθική και πνευματική σφαίρα. Τα συναισθήματα στην περίπτωση αυτή δεν συγκρούονται αλλά συμφιλιώνονται μέσα στην καθαρή ουσία μιας έλλογης και σύμμετρης συγκίνησης –που δεν διασπά αλλά, αντίθετα, αποκαθιστά την εσωτερική αρμονία του κόσμου της ψυχής· συναδελφώνει τον «λόγο» με τα πάθη του ανθρώπου. Οι ήρωες της τραγωδίας με τη δράση και τον χαρακτήρα τους μας συνταράσσουν ως τα κατάβαθα του είναι μας, γιατί αναγνωρίζουμε μέσα σ' αυτούς κάτι από τον εαυτό μας, και γιατί η τραγική μοίρα τους συμβολίζει την τύχη που θα μπορούσε να είναι και δική μας –το πεπρωμένο που μπορεί να ενεδρεύει στη στροφή του δρόμου για τον καθένα μας. Ετσι, με την κάθαρση και τα άλλα στοιχεία που προβάλλει ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του, δίνει τρόπον τινά και απάντηση στις δριμύτατες αιτιάσεις του Πλάτωνα για την τραγωδία και την τέχνη γενικότερα. Γιατί, κατά τον Σταγιρίτη, η τραγωδία δεν εξάπτει, όπως διατείνεται ο Πλάτων αλλά, αντίθετα, καθαίρει τα πάθη· ανεβάζει τον άνθρωπο σε ανώτερο επίπεδο συγκινήσεων και τον κάνει συνεπώς ηθικότερο και πνευματικότερο –δηλαδή περισσότερο Ανθρωπο.

Ποιοι θεραπεύονταν όμως στο Αμφιαράειο και στα Ασκληπιεία γενικότερα ; Κυρίως οι τυφλοί, οι κωφοί, οι παράλυτοι, αλλά και όπως ήδη ειπώθηκε η μεγάλη κατηγορία όσων έπασχαν από νευρο-ψυχιατρικά προβλήματα. Και αυτό επειδή οι ικανότεροι ιερείς του Ασκληπιού ήταν βαθείς γνώστες της ανθρώπινης φύσης και στις δυνατότητές της στηρίζονταν, προκειμένου να επιτύχουν τη θεραπεία τους. Υπό μια έννοια δηλαδή ήταν πρωτοπόροι των ψυχοθεραπευτών.

Η τέχνη θεραπεύει, λένε και σήμερα οι γιατροί, προτείνοντας ειδικά προγράμματα για την αξιοποίηση του θεάτρου όχι μόνον για την ίαση πασχόντων από ψυχικές αρρώστιες αλλά και ασθενών με χρόνια νοσήματα, καθώς συμβάλλουν στην καλή ψυχική τους υγεία. Το γεγονός όμως, ότι όλες αυτές οι διαπιστώσεις έρχονται από χιλιετίες πριν έχει ένα επιπλέον ενδιαφέρον, καθώς δείχνει για μία ακόμη φορά την πρωτοπορία των αρχαίων και στα θέματα της υγείας.

Η Σύγχρονη Δραματοθεραπεία για παράδειγμα είναι μια εναλλακτική μορφή θεραπείας που μπορεί και συνθέτει την ψυχοθεραπεία με τις τεχνικές θεάτρου χρησιμοποιώντας αυτή την μορφή Τέχνης για να μπορέσει να εισχωρήσει, να υποστηρίξει, να βοηθήσει τα άτομα να ανακαλύψουν με τρόπο ήπιο και σταδιακό τις αλήθειες τους.

Βασιζόμενη στην Δημιουργικότητα του ανθρώπου, ως βασική αρχή των θεραπειών μέσω μουσικής αλλά και της τέχνης γενικότερα, καταφέρνει να επαναφέρει στη ζωή του ανθρώπου την πρωτογενή «δημιουργική παιδικότητα» και το στοιχείο του παιχνιδιού έτσι ώστε να βρεί πάλι το αρχέγονο παιδί το οποίο είναι βαθιά κρυμμένο σε όλους τους ανθρώπους. Παραμύθια, ιστορίες μακρινών χωρών, μύθοι, ποιήματα, χορός, μουσική, ζωγραφική, γίνονται καράβια για να ταξιδέψει κανείς μαζί τους και να ανακαλύψει κρυμμένα στοιχεία μέσα του. Είναι γιατί η Τέχνη, δεν έχει ηλικία και όριο στη δημιουργικότητα….!

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 

Στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας του Μαυροδηλεσίου επεκτείνεται οικιστικά πλέον ο Ιερός Χώρος . Εκεί συναντάμε την Αγορά σε κεντρική περίοπτη θέση στο πρανες. Στον περιβάλλοντα χώρο βρίσκονται διάσπαρτες οι βάσεις από κτιριακές υποδομές του ξενώνα και  καπηλειών  ( Το καπηλείο ήταν υπαίθριος χώρος ή κατάστημα, όπου οι κάπηλοι (έμποροι) εμπορευόταν ψωμί, λάδι, κρασί, σιτάρι, ακόμη και δούλους. Αργότερα μετεξελίχθηκαν σε πανδοχεία για τους οδοιπόρους, χρεώνοντάς τους είτε με υψηλές τιμές, είτε πουλώντας τα εμπορεύματα με κάλπικο βάρος. ) Σε αυτό τον τομέα βρίσκεται και η περίφημη κλεψύδρα στην οποία έχουμε αναφερθεί προηγουμένως . Διάσπαρτα τριγύρω βρίσκονται παντού θραυσματα από κεραμικά τα οποία η αρχαιολογική υπηρεσία έχει συγκεντρώσει σε μικρούς σωρούς  που έχουν το σχήμα πυραμίδας ή μικρής στήλης .

ΦΩΤΟ

Φωτογραφικές λήψεις από μια πρόσφατη, εκ των πολλών επισκέψεων μας στο Αμφιαράειο 

Βιβλιογραφία- Εικόνες 

"Θεραπευτικές προσεγγίσεις μέσω τέχνης" Τσέργας Νικόλαος

"Μάσκες της Ψυχής" (Jennings & Minde, 1996),

"Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολά του", Carl Jung

Βασίλης Λαμπρινουδάκης - Θέατρο και θεραπεία στην αρχαία Ελλάδα. Η περίπτωση των Ασκληπιείων

https://odysseus.culture.gr/ Υπουργείο Πολιτισμού

Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής

Γεράσιμος Μαρκαντωνάτος-Το αίνιγμα της αριστοτελικής «κάθαρσης»

Moretti, J. Ch. (2009), Θέατρο και Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα

Πετράκος, Β. (1992), Το Αμφιάρειο του Ωρωπού, Αθήνα: Έσπερος / Κλειώ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ  ΚΕΙΜΕΝΟΥ   Κουτσιαύτης Ιωάννης