en-ΟΡΧΟΜΕΝΟΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ
Η σύγχρονη κωμόπολη του Ορχομενού είναι χτισμένη κοντά στην περιοχή όπου βρισκόταν η αρχαία οχυρωμένη ακρόπολη. Η οχύρωση του αρχαίου Ορχομενού περιλαμβάνει το αρχαίο θέατρο και το θολωτό τάφο του Μινύα. Η οχύρωση είναι χτισμένη περιμετρικά ενός λόφου. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται ακόμη και σήμερα ο πανύψηλος Πύργος, κατασκευασμένος από ογκόλιθους. Διατηρούνται οι δύο μεγάλες καστρόπορτες. Τα τείχη της ακρόπολης είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά από τους Θηβαίους το 364 π.Χ. και τα ανασκεύασε ο Φίλιππος Β', μετά τη Μάχη της Χαιρώνειας.
Η πρόσβαση στη Μακεδονική ακρόπολη του Ορχομενού μπορεί να γίνει μόνο με πεζοπορία 45-60 λεπτών. Διαδρομή που ακολουθούν πολλοί σύλλογοι πεζοπόρων. Στη διαδρομή οι επισκέπτες μπορούν όχι μόνο να θαυμάσουν τη θέα αλλά να δουν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του αρχαίου Ορχομενού.
Ξεκινώντας από τον χώρο του αρχαίου θεάτρου και αφού διασχίσουμε ανεβαίνοντας την συνοικία της Δραγατσούλας θα συναντήσουμε αμέσως τις βάσεις του Ασκληπιείου ενώ πίσω μας μπορούμε να δούμε τον Ορχομενό από ψηλά. Από εδώ και πάνω μπαίνουμε σε βραχώδες έδαφος, ωστώσο κάποιος έμπειρος πεζοπόρος με την σωστή τεχνική προετοιμασία μπορεί να ακολουθήσει μια δυσβατη ανηφορικη πορεια προς την ιστορια !
Αν τώρα στρίψουμε προς τα δεξιά θα βρούμε τον αρχαίο λιθόστρωτο δρόμο που αποτελούσε την έξοδο του Ορχομενού όταν ακόμα η Κωπαΐδα ήταν λίμνη. Ο αρχαίος αυτός δρόμος από βουνό σε βουνό, ακολουθούσε περιμετρικά τη λίμνη. Συνεχίζοντας την ανάβαση θα συναντήσουμε το οχυρωματικό τείχος της Μακεδονικής ακρόπολης.
Η Μακεδονική Ακρόπολη του Ορχομενού
Στον "πολύχρυσο" Ορχομενό ήταν απαραίτητη η κατασκευή ενός δυνατού οχυρού που θα προστάτευε και θα έσωζε τους κατοίκους του, κάθε φορά που οι διαφορές με γειτονικές πόλεις-κράτη θα καθιστούσαν αναπόφευκτη τη σύγκρουση.
Έτσι τα οχυρωματικά τείχη του Ορχομενού είναι χτισμένα με τους κανόνες της πολεμικής αρχιτεκτονικής. Άρχιζαν από τους ανατολικούς πρόποδες του Υφάντειου λόφου και σχηματίζοντας ένα τεράστιο τρίγωνο αγκάλιαζαν με την πλατιά τους βάση την πλαγιά του βουνού, πάνω από τον θολωτό τάφο του Μινύα, κι έφταναν με το οξύ τους μέρος στην κορυφή. Εκεί σε ύψος 233 μέτρων κι επάνω σ' ένα πελώριο βράχο υψώνεται ένας τετράγωνος κι επιβλητικός πύργος.
Πελεκημένα στο βράχο 88 σκαλιά ανεβάζουν ως τον πύργο. Στο εσωτερικό του μεγάλη, πελεκημένη κι αυτή στο βράχο, δεξαμενή εξασφάλιζε στους έγκλειστους το νερό. Κυκλώπειοι ογκόλιθοι κρατούν στη ράχη τους τον επισκευασμένο σε διάφορες εποχές πύργο και την υπόλοιπη οχύρωση. Τμήματα του κάστρου αποτελούνται εξωτερικά από τεράστιους ογκόλιθους και εσωτερικά από μικρότερους λίθους, με το ενδιάμεσό τους παραγεμισμένο με συντρίμματα από λαξεύσεις.
Ο πύργος διατηρεί ακόμα τις δυο του μεγάλες καστρόπορτες. Η βορεινή είναι ερειπωμένη και άσκεπη, αλλά η νότια στέκει ανέπαφη σκεπασμένη με δυο τεράστιους υπέρθυρους λίθους.
Ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας στα 338 π.Χ. κι ο γιος του Αλέξανδρος, μετά την καταστροφή της Θήβας στα 335 π.Χ. επισκεύασαν τα τείχη του κάστρου του Ορχομενού, που τα είχαν γκρεμίσει οι Θηβαίοι το 364 π.Χ. και κατασκεύασαν τον πύργο στην κορυφή.
Σίγουρα το κάστρο του Ορχομενού χρησιμοποιήθηκε για παρατηρητήριο - φρυκτωρία. Δηλαδή για μετάδοση πληροφοριών με σήματα φωτιάς, πρακτική που χρησιμοποιήθηκε πολύ στην αρχαία Ελλάδα.
Η οργάνωση των φρυκτωριών ήταν τέτοια που η είδηση ότι "οι Αργείοι κυρίευσαν την πόλη του Πριάμου, έφτασε από την Τροία στις Μυκήνες μέσα σε μια και μόνη νύχτα", χάρις στο φως αυτών των φρυκτωριών.
Το κάστρο του Ορχομενού δεσπόζει στην πανάρχαια Φωκικοβοιωτική οδό που ένωνε τη βόρεια με τη νότια Ελλάδα. Έτσι από εδώ ελεγχόταν πιο έγκαιρα και πιο αποτελεσματικά αφού από την κορυφή του η ματιά φτάνει ανεμπόδιστη όχι μόνο στη Φωκίδα, αλλά και στη Λοκρίδα και στα βουνά της Εύβοιας.
Το αρχαίο θέατρο του Ορχομενού είναι χτισμένο πάνω στην πλαγιά. Η κατασκευή του χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ, στις αρχές της ελληνιστικής περιόδου. Το μνημείο δεν έχει ανασκαφεί συστηματικά. Ωστόσο, θεωρείται ότι το αρχαίο θέατρο φιλοξενούσε τα Χαριτήσια, που ήταν μουσικοί, θεατρικοί, ποιητικοί και ρητορικοί αγώνες προς τιμήν των Χαρίτων.
Οι Χάριτες ήταν οι πιο σημαντικές θεότητες στην περιοχή και αγροτικό ιερό αφιερωμένο σε αυτές έχει αποκαλυφθεί δυτικά του Ορχομενού, στους πρόποδες του Ακοντίου όρους. Σε ειδυλλιακό περιβάλλον με άφθονα νερά και βλάστηση λατρεύονταν γυναικείες θεότητες της φύσης και της ευφορίας, όπως η Δήμητρα με την Κόρη και οι Χάριτες.
Στους βόρειους πρόποδες του Υφάντειου λόφου, στο βορειοδυτικό άκρο του Ορχομενού, βόρεια από τον τάφο του Μινύα, δυτικά της Παναγίας της Σκριπούς και κάτω από το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων συναντάμε την Ακιδαλία πηγή της Αφροδίτης ή πηγή των Χαρίτων (Κάρκαρη την λένε οι ντόπιοι), σε θέση πλούσια σε φυσική ομορφιά και στολισμένη με θρύλους και μύθους. Σ' αυτήν οι αρχαίοι Ορχομένιοι κατέβαιναν για νερό από πελεκημένη στο βράχο σκάλα, γιατί μέχρι εκεί έφτανε η λίμνη της Κωπαΐδας.
Κατά την ελληνική μυθολογία εδώ γεννήθηκαν οι θυγατέρες του Δία και της Ευρυνόμης, οι τρείς Χάριτες που συνόδευαν τη θεά Αφροδίτη. Η Αγλαΐα (λάμπουσα), η Ευφροσύνη (χαρά της ψυχής), και η Θάλεια (ανθίζουσα τα φυτά), εδώ έλουζαν τα αλαβάστρινα κορμιά τους με τα δροσερά νερά της Ακιδαλίας πηγής. Όπως μας πληροφορεί ο Όμηρος στην Ιλιάδα, στην Ακιδαλία πηγή οι Χάριτες έλουζαν την Αφροδίτη, την αρωμάτιζαν και την έντυναν με τον "αμβρόσιο πέπλο" που τον ύφαιναν αυτές οι ίδιες.
Ο επισκέπτης από τον πεζόδρομο που αρχίζει ακριβώς απέναντι από την Παναγία της Σκριπούς, σε 250 μ. θα φτάσει στην Ακιδαλία πηγή.
Από εδώ μπορεί να συνεχίσει τον πεζόδρομο δίπλα στις πηγές του Μέλανα ποταμού (Μαυροπόταμος),που τροφοδοτούνται απ' τις χιονισμένες κορυφές του γειτονικού Παρνασσού , μέσα σε καταπράσινο και μεγάλης φυσικής ομορφιάς τοπίο. Θα δει το νερό σε πολλά σημεία να αναβλύζει από τον βράχο παγωμένο και πεντακάθαρο.
Σε 500 μ. Θα συναντήσει το πρώτο εκτροφείο και μονάδα παραγωγής καπνιστής πέστροφας και λίγο παρακάτω (200 μ.) μπορεί να ξαποστάσει στον περίβολο από το γραφικό εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής, πάντοτε δίπλα στο ποτάμι.
Συνεχίζοντας και σε 100 μέτρα περίπου θα βρει το αναψυκτήριο που κατασκεύασε ο Δήμος. Στο γραφικό περιβάλλον του μπορεί να απολαύσει το αναψυκτικό, τον καφέ, το ποτό και γευστικά μεζεδάκια.
Αφού προσπεράσει και το αναψυκτήριο σε 200 μέτρα θα φτάσει σ΄ένα πανέμορφο τοπίο με κρυστάλινα νερά. Είναι το σημείο που οι Ορχομένιοι ονομάζουν "Πηγές" και που χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν για κοντινές εκδρομές (όπως για παράδειγμα την πρωτομαγιά).
Τέλος συνεχίζοντας τον δρόμο δίπλα στο ποτάμι και σε 500 μ. θα συναντήσει και το δεύτερο εκτροφείο και μονάδα παραγωγής καπνιστής πέστροφας, που είναι φημισμένη σε όλη την Ευρώπη. Την όμορφη αυτή διαδρομή μπορεί κανείς να την πραγματοποιήσει είτε με τα πόδια είτε με αυτοκίνητο.
Ο "θολωτός τάφος του Μινύα" βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου και περικλείεται εντός των τειχών. Το μέγεθος και η κατασκευή του το κατατάασουν στα μνημειώδη έργα και καταδεικνύουν τη σπουδαία μυκηναϊκή αρχιτεκτονική τέχνη του 14ου και 13ου αι. π.Χ. Είναι κατασκευασμένος από λίθινους δόμους και αποτελείται από δρόμο, μία είσοδο που οδηγεί σε ένα κυκλικό οικοδόμημα με κωνική στέγη και μικρό θάλαμο που έχει λίθινη οροφή με ανάγλυφη διακόσμηση.
Η αρχαιολογική έρευνα στον Ορχομενό έχει αποδώσει πλούσια στοιχεία για την κατοίκηση του χώρου. Στη Νεολιθική περίοδο χρονολογούνται κυκλικές καλύβες διαμέτρου 2 - 6 μ. ενώ από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2800-1900 π.Χ.) εντοπίστηκαν αψιδωτά σπίτια. Κατά την Εποχή του Χαλκού (3η - 2η χιλιετία π.Χ.) ο Ορχομενός φημίστηκε ως σπουδαίο κέντρο πολιτισμού. Το ανάκτορο και ο λαμπρός θολωτός τάφος δηλώνουν την ισχύ του στα μυκηναϊκά χρόνια. Ο Ορχομενός αναφέρεται από τον Ομηρο στον "Νηών κατάλογο" ως συμμέτοχος στην εκστρατεία κατά της Τροίας με 30 πλοία μαζί με την Ασπληδώνα. Στα ιστορικά χρόνια ο Ορχομενός ήταν γνωστός ως "η πόλη των Χαρίτων". Το ιερό τους τοποθετείται μάλλον κάτω από το ναό της Παναγίας Σκριπούς. Προς τιμήν τους γίνονταν μουσικοί κα ποιητικοί αγώνες, τα Χαριτήσια. Σημαντικό κέντρο ήταν ο Ορχομενός και στα ελληνιστικά χρόνια ελληνιστικής περιόδου (323 π.Χ. - 30 π.Χ.), οπότε οικοδομήθηκαν τα οχυρωματικά τείχη που σώζονται σήμερα.
Το 1880-1886 ο H. Schliemann αποκάλυψε τον θολωτό τάφο του Μινύου. Το 1893 ο A. de Ridder ανέσκαψε το ναό του Ασκληπιού και ρωμαϊκούς τάφους. Το 1903-1905 βαυαρική αποστολή με επικεφαλής τους H. Bulle και A. Furtwaengler πραγματοποίησαν εκτεταμένες ανασκαφικές έρευνες με σημαντικά αποτελέσματα για την ιστορία του χώρου. Οι έρευνες συνεχίστηκαν το 1970-1973 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία (έφορος Θ. Σπυρόπουλος) και έφεραν στο φως μεταξύ άλλων το μυκηναϊκό ανάκτορο, προϊστορικό νεκροταφείο και το αρχαίο θέατρο.
Ο θολωτός τάφος του Μινύου αναστηλώθηκε εν μέρει, από τον αρχιτέκτονα-αρχαιολόγο Αν.Ορλάνδο. Το 1994, το Υπουργείο Πολιτισμού πραγματοποίησε αποστραγγιστικά και στερεωτικά έργα στο πλευρικό δωμάτιο. Οι εργασίες θα ολοκληρωθούν με την υλοποίηση ανάλογης μελέτης για τη θόλο.
Μυκηναϊκό ανάκτορο ανατολικά του θολωτού τάφου. Εχει εν μέρει μόνο αποκαλυφθεί και αποτελείται από τρεις πτέρυγες. Ηταν διακοσμημένο με πλούσιες τοιχογραφίες. Το ανάκτορο καταστράφηκε περί το 1200 π.Χ.
Τα οχυρωματικά τείχη της ακροπόλεως του Ορχομενού που οικοδομήθηκαν στο β΄μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και επιστέφουν το ανατολικό άκρο του Ακοντίου όρους.
Υπάρχουν πολυάριθμες μυθολογικές αναφορές για τον Ορχομενό. Ο σημαντικότερος μυθικός κύκλος ξεκινάει από τον βασιλιά Αθάμα που είχε παιδιά τον Φρίξο και την Έλλη. Με τον Ορχομενό επομένως συνδέεται ο μύθος του χρυσόμαλλου δέρατος και της Αργοναυτικής εκστρατείας.
Ο Ορχομενός φαίνεται να κατοικήθηκε από τη νεολιθική περίοδο, γύρω στο 6000 π.Χ. Μεγάλη ακμή όμως γνώρισε την πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο μεταξύ 2000 και 1200 π.Χ., όταν κατοικήθηκε από ένα αρχαιοπελασγικό φύλο, τους Μινύες. Την περίοδο εκείνη η περιοχή γνώρισε μεγάλη ακμή. Χαρακτηριστικό της μεγάλης ανάπτυξης της κοινωνίας των Μινυών είναι τα αποστραγγιστικά έργα που έγιναν τότε για την πρώτη αποξήρανση της Κωπαΐδας. Ο Όμηρος κάνει αναφορά στην Ιλιάδα για τον πλούτο των κατοίκων του Ορχομενού. Η πόλη συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο με αρχηγούς τον Ασκάλαφο και τον Ιάλμενο.[1]
Ο Ορχομενός παράκμασε με την εισβολή του αρχαίου λαού των Βοιωτών στην περιοχή της Βοιωτίας. Οι Βοιωτοί με αφετηρία τη Θήβα σταδιακά κατέλαβαν όλη σχεδόν την περιοχή της σημερινής Βοιωτίας. Ο Ορχομενός από τον 8ο αιώνα π.Χ. και μετά, υπό την κυριαρχία των Βοιωτών αποτέλεσε μία σημαντική πόλη του κοινού των Βοιωτών. Κατά τη διάρκεια του Κορινθιακού πολέμου η πόλη βρέθηκε στο πλευρό της Σπάρτης η οποία διατηρούσε στην πόλη φρουρά. Το 375 π.Χ., οι Θηβαίοι με αρχηγό τον Πελοπίδα εκμεταλλεύτηκαν την απουσία της σπαρτιατικής φρουράς και κατέλαβαν αιφνιδιαστικά τον Ορχομενό. Λίγο μετά συγκρούστηκαν με τους Σπαρτιάτες στην πόλη Τεγύρα, λίγο έξω από τον Ορχομενό. Στη Μάχη της Τεγύρας επικράτησαν οι Θηβαίοι. Κατά τη διάρκεια της θηβαϊκής ηγεμονίας, οι Θηβαίοι κατάστρωσαν σχέδιο για την καταστροφή του Ορχομενού, επειδή είχε συμμαχήσει με τη Σπάρτη. Τα σχέδια ματαίωσε ο Επαμεινώνδας που διαφώνησε. Όμως, το 364 π.Χ., που ο Επαμεινώνδας βρισκόταν σε αποστολή στο Βυζάντιο, οι Θηβαίοι υλοποίησαν τα σχέδιά τους και κατέστρεψαν τον Ορχομενό.
Η πόλη αποκαταστάθηκε από τους Φωκείς κατά τον Τρίτο ιερό πόλεμο, άλλα καταστράφηκε για δεύτερη φορά από τους Θηβαίους το 353 π.Χ. Ο Φίλιππος μετά την επικράτησή του στη Μάχη της Χαιρώνειας ανοικοδόμησε ξανά τον Ορχομενό. Οι Μακεδόνες ανοικοδόμησαν το κάστρο της πόλης που σώζεται έως σήμερα και για ένα διάστημα όρισαν τον Ορχομενό ως έδρα του βοιωτικού κοινού. Η πόλη παράκμασε μετά τις λεηλασίες που πραγματοποίησε ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας στην περιοχή το 86 π.Χ.
Η πόλη διατηρούσε σημαντικά ιερά και μνημεία τον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν την επισκέφθηκε ο Παυσανίας. Στον Ορχομενό λατρεύονταν κυρίως οι Χάριτες και προς τιμήν τους οργανώνονταν τα Χαριτήσια.
Αγαπητοί επισκέπτες στέκεστε πάνω στο ανάχωμα που κατασκευάσθηκε κάπου μεταξύ του 16ου και του 13ου αιώνα π.Χ από τους προιστορικούς κατοίκους της Κωπαίδας τους Μινύες που θεωρούνται Πελασγοί (πρωτοέλληνες). Απο εδώ περνάει αποστραγγιστικό κανάλι της λίμνης Κωπαίδας το οποιο είναι το αρχαιότερο αντιπλημμυρικό - αποστραγγιστικό έργο της Ευρώπης .Η λεκάνη της Κωπαίδας αποτελεί ένα ενεργό σεισμικά νεοτεκτονικό βύθισμα που έχει σχηματισθεί από σύνθετες και συνεχείς γεωλογικές διεργασίες δηλαδή τεκτονικές ( ρήγματα ) και διαλύσεις των ανθρακικών πετρωμάτων ( καρστικοποιήση) γιαυτό και τα μεγάλα σπήλαια στα περιθώρια της έκτασης της Κωπαίδας . Ο ασβεστόλιθος είναι ιζηματογενές πέτρωμα που δημιουργήθηκε στους πυθμένες των θαλασσών. Στη φάση της ιζηματογένεσης, τα νεοδημιουργηθέντα στρώματα ήταν αρχικά συμπαγή. Ο συμπαγής ασβεστόλιθος έχει χαμηλό πορώδες και μπορεί να θεωρηθεί αδιαπέρατος στο νερό σχηματισμός. Ωστόσο, όταν οι στρώσεις αυτές δέχθηκαν στην πίεση των τεκτονικών δυνάμεων, οι οποίες τους πτύχωσαν και τους προώθησαν στο ύψος των οροσειρών, κερματίστηκαν σε τεμάχη και κατατμήθηκαν από ρήγματα, δημιουργώντας το γνωστό σε όλους κατακερματισμένο τοπίο των ασβεστολιθικών Ελληνικών βουνών. Οι κερματισμένες αυτές επιφάνειες είναι φυσικά έντονα περατές στα όμβρια νερά. Το όμβριο νερό περιέχει σημαντικά ποσοστά διοξειδίου του άνθρακα (CO2), τα οποία έχει δεσμεύσει κυρίως από την ατμόσφαιρα. Οι ασβεστόλιθοι, που συντίθενται σχεδόν αποκλειστικά από ανθρακικά συστατικά, είναι ιδιαίτερα εύτρωτοι στην όξινη επίδραση του ασθενούς αλλά άφθονου ανθρακικού οξέος (H2CO3). Οι σκληρές μάζες τους μετατρέπονται σε διαλυτά όξινα ανθρακικά άλατα (CaCO3)και διαρρέουν με το νερό της βροχής, αφήνοντας πίσω τους διάφορα κενά. Η διαδικασία αυτή λέγεται καρστική διάβρωση. Ο όρος καρστ είναι το τοπωνύμιο μιας περιοχής της Δαλματίας, όπου το τοπίο έχει διαμορφωθεί έντονα από την διάλυση των ασβεστολίθων. Κατ' επέκταση, ο όρος και τα παράγωγά του αναφέρονται στις χημικές διεργασίες και τις μορφολογικές επιδράσεις της διάλυσης των ασβεστολίθων. Οι διαμορφώσεις αυτές μπορούν να εκφράζονται υπόγεια ή επιφανειακά. Οι βασικές υπόγειες καρστικές μορφές είναι τα σπήλαια και τα βάραθρα.
Η αποξηρανθείσα λίμνη Κωπαίδα ( Ο σημερινός κάμπος της Κωπαΐδας στην προϊστορική εποχή αποτελούσε τη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας ) ειναι μία Πόλγη ( τρύπια λίμνη- εποχικη ή ελώδη λίμνη, που δεν έχει τη δυνατότητα της επιφανειακής απορροής και αποστραγγίζεται τελικά μέσω υπόγειων βαράθρων ) , ένας σλαβικός όρος (polje) που αναφέρεται στα μεγάλα και κοίλα οροπέδια, που γεννήθηκαν από ένα συνδυασμό τεκτονικής δράσης και καρστικής διάβρωσης. Οι πόλγες είναι εμφανέστατες κοίλες λεκάνες, ποικίλης γεωμετρίας, όπου ωστόσο μπορούμε να αναγνωρίσουμε έστω αφαιρετικά ένα ελλειπτικό σχήμα με το μεγάλο άξονα να ευθυγραμμίζεται με τις κυρίαρχες κατευθύνσεις των ρηγμάτων της περιοχής. Χαρακτηριστικό στοιχείο μιας πόλγης είναι η ύπαρξη υδρογραφικού δικτύου που κατευθύνεται προς το εσωτερικό της λεκάνης. Η πόλγη μπορεί ακόμα να αυλακώνεται από ρεματιές στο επίπεδο μέρος της, όπου συγκεντρώνονται τα νερά των πλαγιών και οδηγούνται προς το σημείο αποφόρτισης. Σε κάθε πόλγη, υπάρχει συνήθως μία τουλάχιστον ορατή καταβόθρα, από όπου αποστραγγίζονται τα πλημμυρικά νερά, αν και η αποστράγγιση μπορεί να γίνεται και μέσω διάσπαρτων μικρών φρεατίων. Συχνά, η πόλγη έχει ένα τμήμα που μετατρέπεται σε λίμνη την υγρή περίοδο του έτους, ενώ ένα άλλο τμήμα μπορεί να είναι συνέχεια χέρσο και να καλλιεργείται. Η αποφόρτιση της πόλγης μπορεί να έχει βελτιωθεί με αποστραγγιστικό δίκτυο από πρόχχειρα κανάλια ή ακόμα και με ένα μεγαλύτερο έργο διαχείρισης του υδάτινου όγκου, όπως στην περίπτωση της λίμνης Κωπαίδας Η πιο μεγάλη πόλγη στην Ελλάδα είναι η λεκάνη της Κωπαΐδας. Πρόκεται για ένα τεράστιο σύστημα ρεματιών, επιπέδων και καταβοθρών, δημιούργημα μεγάλων τεκτονικών κατακρημνίσεων και μακρόχρονης καρστικής διάλυσης.
Στην Κωπαίδα καταλήγουν τα νερά δύο ποταμών ,του Βοιωτικόυ Κηφισού και του Μέλανα και άλλων μικροχειμάρων. Ο Βοιωτικός Κηφισός που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία είναι θεός ( ιυός του Τιτάνα Ωκεανού και της Τιτανίδας Τήθυος ) μεταφέρει τα νερά μιας μεγάλης υδρολογικής λεκάνης που εκτείνεται προς βορειοδυτικά. Ο Μέλας ποταμός μεταφέρει τα νερά των καρστικών πηγων των Χαρίτων Ορχομενού. Όλες αυτές οι ποσότητες υδάτων έπεφταν στη λεκάνη της Κωπαίδας και την είχαν μετατρέψει σε λίμνη , αφού δεν έχει επιφανειακή απορροή ( κλειστό υδρολογικό σύστημα ) Τα επιφανειακά νερά απομακρύνονται φυσικά μόνο μέσα από τα επιφανεικά σπήλαια , ενώ τα υπόγεια από καρστικά που βρίσκονται κάτω απο τις προσχώσεις . Σήμερα η αποστράγγιση γίνεται από πολλές μικρες τάφρους και μια μεγάλη κεντρική που μεταφέρει τα νερά στη λίμνη Υλίκη
Οι Μινύες θέλοντας να αποξηράνουν τη λίμνη άρχισαν να κατασκεύαζουν κάπου στο 16ο αιώνα π.χ αντιπλημμυρικά έργα. Για το λόγο αυτό κατασκεύασαν στο βόρειο περιθώριο της πεδιάδας την αποστραγγιστική αύλακα ( κανάλι) με συνολικό μήκος 27 χλμ ένα μνημιώδες και εντυπωσιακό έργο φαραωνικών διαστασεων για τις γνώσεις και τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής !!!
Τα νερά με το κανάλι μεταφέρονται τελικά στο βορειοανατολικό περιθώριο και μέσα από το μεγάλο σπήλαιο στο Νέο Κόκκινο ( καταβόθρα ) τα νερά απομακρύνονται πρός τον Ευβοικό ,στον κόλπο της Λάρυμνας.
Τα αρδευτικά αυτά έργα καταστράφηκαν μετά την παρακμή των Μινύων και την κάθοδο στην περιοχή των Βοιωτών. Στην καταστροφή των έργων συνέβαλαν και καταστρεπτικοί σεισμοί που σημειώθηκαν στην περιοχή. Έτσι, σταδιακά στις αρχές του 13ου π.Χ αιώνα, η περιοχή πλημμύρισε πάλι και ξανασχηματίστηκε η λίμνη.
Έργα αποξήρανσης έγιναν και κατά την περίοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Κράτη τον Ολύνθιο, όπως αναφέρει ο Στράβων.
Τα έργα για την αποξήρανση της Κωπαΐδας άρχισαν την δεκαετία του 1880, ενώ το έργο ολοκληρώθηκε τελικά το 1931. Στην πρώτη φάση πραγματοποιήθηκαν αποστραγγιστικά έργα από γαλλική εταιρία, κατά την περίοδο 1882-1886. Η Κωπαΐδα αποξηράνθηκε προσωρινά αλλά εξαιτίας μείωσης της επιφάνειας του εδάφους της, που σημειώθηκε αμέσως μετά την αποξήρανση, η περιοχή πλημμύρισε ξανά τα επόμενα χρόνια ( ο πυθμένας της λίμνης αποτελείτο από σάπια φύκια και ύλη πάχους 4μ ,την λεγόμενη τύρφη που είναι μορφή γαιάνθρακα , πήρε φωτιά μετά την αποξήρανση και καιγόταν σε έκταση δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων χωρίς να μπορεί να σβηστεί για δύο περίπου χρόνια )
. Τότε ξεκίνησαν νέα έργα από αγγλική εταιρία («Λίμνη Κωπαΐδος ΑΕ») τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1931 και η λίμνη αποξηράνθηκε οριστικά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν 241.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Το 1953 η περιοχή της Κωπαΐδας απαλλοτριώθηκε και ταυτόχρονα δημιουργήθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα 2488/24-7-1953 ο Οργανισμός Κωπαΐδoς (νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου) ο οποίος αντικατέστησε την αγγλική εταιρία και εφάρμοσε πρόγραμμα εναλλασσόμενων καλλιεργειών.
Η πεδιάδα πλέον Κωπαίδα βρίσκεται στα βόρεια του νομού και περικλείεται από τα όρη Ελικώνας στα δυτικά, Πτώο στα ανατολικά, Χλωμό στα βόρεια και από μικρότερα υψώματα στα νότια που χωρίζουν την Κωπαΐδα από την πεδιάδα της Θήβας και των Βαγίων. Η Κωπαΐδα όφειλε την ονομασία της στην αρχαία Βοιωτική πόλη Κώπες, που βρισκόταν στην θέση περίπου του σημερινού χωριού Κάστρο. Λεγόταν επίσης και Κηφισίδα λίμνη επειδή χυνόταν σε αυτή ο ποταμός Κηφισός όπως προαναφέρθηκε
Παναγία η Σκριπού
Παναγία η Σκριπού: Από τους Μινύες στο Βυζάντιο
Η μονή της Παναγίας Σκριπούς βρίσκεται στον Ορχομενό Βοιωτίας. Από τη μονή σήμερα λειτουργεί μόνο το καθολικό (εκκλησία) της, το οποίο είναι το πιο σημαντικό μνημείο από τη σειρά ναών του τύπου «σταυροειδής μεταβατικός», στον ελλαδικό χώρο.
Τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Σκριπούς τον μελέτησε αρχικά ο J. Strzygowski και κατόπιν εκτεταμένα η Μ. Σωτηρίου. Τόσο αυτοί όσο και πολλοί άλλοι βυζαντινολόγοι τον θεωρούν ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα δείγματα αρχιτεκτονικής των βυζαντινών χρόνων, όντας από τα πλέον καλοδιατηρημένα κτίρια στον ελλαδικό χώρο από το μισό του 9ου αι.
Η προέλευση της ονομασίας «Σκριπού» δεν είναι με βεβαιότητα γνωστή. Το μνημείο, πάντως, εξωτερικά είναι γεμάτο από εντοιχισμένες επιγραφές και πιθανότατα σε αυτές να οφείλεται το όνομα, από το λατινικό «scriptus», που σημαίνει επιγραφή.
Πιθανότατα ο ναός σχεδιάσθηκε ως ταφικό μνημείο του χορηγού του, του Λέοντα, πρωτοσπαθάριου της ανακτορικής φρουράς του Βυζαντινού Αυτοκράτορα (873/874 μ.Χ.).
Στο Θέμα ( τα Θέματα ήταν ένα διοικητικό σύστημα που στηριζόταν στα θέματα δηλαδή διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ) αυτό Πρωτοσπαθάριος της ανακτορικής φρουράς του αυτοκράτορα, ήταν ο Λέων, όπως προαναφέρθηκε ,που μαζί με τη γυναίκα και τα παιδιά του ίδρυσε το 873/74 στον Ορχομενό ναό αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, για να συγχωρεθούν οι πολλές αμαρτίες του, όπως αναφέρεται σε επιγραφή εντοιχισμένη στον εξωτερικό τοίχο. Λείψανα μωσαϊκών, ένα κιονόκρανο με ιωνικά χαρακτηριστικά και κάποια άλλα στοιχεία παραπέμπουν σε παλαιότερο χριστιανικό ναό, ίσως του 5ου αι. Επίγραμμα γραμμένο σε δώδεκα τρίμετρους ιαμβικούς στίχους πληροφορεί ότι τα δύο πλάγια κλίτη καταλήγουν ανατολικά, αντί σε πρόθεση και διακονικό, σε παρεκκλήσια αφιερωμένα στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο «ων Ρώμης βώλαξ ιερήν κόνιν αμφικαλύπτει», κατά το χαραγμένο εκεί εξαιρετικό επίγραμμα.
Η θέση όπου ανεγέρθηκε το καθολικό της Μονής της Σκριπούς, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι ο τόπος όπου στην αρχαιότητα υπήρχε ο ναός των Χαρίτων. Είναι εντυπωσιακά τα αρχιτεκτονικά μέλη του που έχουν χρησιμοποιηθεί στην οικοδόμηση του χριστιανικού μνημείου, ιδίως οι σπόνδυλοι κιόνων, που δημιουργούν περίεργη αίσθηση , ένα μεταφυσικό ταξίδι στον χρόνο και την ιστορία !!
Ένα κατακόρυφο ηλιακό ρολόι κοσμεί τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (καθολικό) της μονής , το αρχαιότερο από τα βυζαντινά κατακόρυφα ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας, κατά τον Αναστάσιο Ορλάνδο. Βρίσκεται στον νότιο τοίχο του και πιθανώς τοποθετήθηκε στη θέση αυτή κατά την κατασκευή του το 874.
Η Παναγία Σκριπού για πολλά χρόνια λειτούργησε ως μοναστήρι. Τελευταία λειτουργεί ως ενοριακός ναός. Πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 23 Αυγούστου, απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως, και στις 10 Σεπτεμβρίου, ημέρα κατά την οποία το 1943 ο Ορχομενός από θαύμα της Παναγίας σώθηκε από ολοσχερή καταστροφή από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής.
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΙΝΥΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΙΝΥΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΗ
Αντλήθηκαν πληροφορίες και φωτογραφίες από την ιστοσελίδα του Δήμου Ορχομενού και του αρχαιολογικού μουσείου Θήβας