ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΡΑΤΟΣ

Στην Ακαρνανία, στον τόπο που βρίσκεται δυτικά της κοίτης του ποταμού Αχελώου, βρίσκεται η Αρχαία Στράτος. Η πόλη Στράτος στην αρχαιότητα ήταν Πρωτεύουσα των αρχαίων Ακαρνάνων, γεγονός που οφείλεται στη νευραλγική γεωγραφική και στρατιωτική της θέση. Ο Αχελώος,  ήταν το φυσικό σύνορο ανάμεσα στην Αιτωλία και την Ακαρνανία. Να αναφέρουμε ότι ήταν πλωτός ο Αχελώος κατά την Κλασική και Ελληνιστική εποχή (μέχρι και τις Οινιάδες), όπως μαρτυρά και η παραποτάμια ΝΔ πύλη της πόλης πάνω στην Εθνική οδό. Τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. γνώρισε μεγάλη ακμή και ως εμπορικό κέντρο της περιοχής. Την πόλη μνημονεύουν και αρχαίοι συγγραφείς για την σπουδαιότητα της, αφού υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες και καλύτερα οχυρωμένες πόλεις ( οχυρωμένη από τα κλασσικά χρόνια σε συνολικό μήκος 7,4 χλμ με τείχος που κατερχόταν νότιοανατολικά σχεδόν ως την όχθη του ποταμού ενώ στην βόρεια πλευρά βρισκόταν ξεχωριστή Ακρόπολη ). Χαρακτηριστικά, ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης την χαρακτηρίζει πόλιν μεγίστη της Ακαρνανίας ενώ ο Πολύβιος ονομάζει Στρατική την εύφορη πεδιάδα που εκτεινόταν έξω από την πόλη, οι ίπποι της οποίας ήταν ονομαστοί και αποτελούσαν πηγή πλούτου. 

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η πόλη συντάχτηκε με τους Αθηναίους και πολιορκήθηκε από τους Σπαρτιάτες χωρίς επιτυχία. Τα 379 π.Χ. έχουμε την πρώτη της αναφορά ως πρωτεύουσας του Κοινού των Ακαρνάνων. Η πόλη Στράτος με όνομα που υποδηλώνει στρατόπεδο ή στρατιωτικός σταθμό απετέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα του Ακαρνανικό Κοινού τουλάχιστον από το 379 μέχρι το 272 προ Χριστού ενώ από τα μέσα του τρίτου αιώνα προ Χριστού βρέθηκε στα χέρια των Αιτωλών. Η κυριαρχία όμως της Στράτου διακόπτεται το 338 π.Χ όταν η Ναύπακτος γίνεται το κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας με αποτέλεσμα την παρακμής της. Ο Βασιλιάς Κάσσανδρος το 314 την κατέλαβε χρησιμοποιώντας την ως οχυρό ενάντια των Αιτωλών, οι οποίοι το 263 π.Χ την προσάρτησαν στην Αιτωλία. Μετά τη θέση της πρωτεύουσας του Ακαρνανικό Κοινού ανέλαβε το Θύρρειο Κατά το 169 π.Χ συμμάχησε (μαζί με άλλες Ελληνικές πόλεις) με τους Ρωμαίους ενάντια του Βασιλιά Περσέα της Μακεδονίας και τότε ξεκίνησε η Ρωμαϊκή κυριαρχία. Δυστυχώς, από το 31 π.Χ (που ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό η Νικόπολη, μετά την ναυμαχία του Ακτίου), η Στράτος αποτελούσε πλέον ένα ασήμαντο χωριό. 

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΟΥ ΔΙΑ

Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε απόσταση 10 περίπου χιλιομέτρων βορειοδυτικά του Αγρινίου και εκτείνεται αμέσως βόρεια της σύγχρονης ομώνυμης κωμοπόλεις όπου έχει πρόσβαση μέσω της εθνικής οδού Αντιρρίου - Ιωαννίνων. 

Tα σημαντικότερα μνημεία του χώρου ,εκτός από το θέατρο βρίσκονται στο δυτικό τμήμα της πόλης. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει ,στο δυτικό άκρο του περιβόλου ,ο ναός του Στράτιου Διός κτισμένος πάνω σε λοφίσκο που επιβλέπει την ευρύτερη περιοχή. Είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος ναός της Ακαρνανίας με διαστάσεις 34 μ επί 18μ και έχει υψηλή κρηπίδα ενσωματωμένη στο αρχαίο τοίχος. Ο ναός ήταν δωρικός περίπτερος  με ιωνικούς κίονες στο εσωτερικό που χωριζόταν σε πρόναο σηκό και οπισθόδομο Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του τέταρτου αιώνα προ Χριστού όμως ο ναός δεν ολοκληρώθηκε πιθανώς λόγω οικονομικών προβλημάτων ή πολεμικών συγκρούσεων με τους Αιτωλούς.  Ο ναός αυτής της φάσης φαίνεται ότι είχε ανεγερθεί πάνω σε προγενέστερο κτίριο του πέμπτου αιώνα προ Χριστού. Στα ανατολικά του υπήρχε μνημειώδης βωμός πιθανώς τον αρχαϊκών χρόνων και βάσεις αναθημάτων 

Σημαντικά δημόσια μνημεία διατηρούνται στην αγορά της πόλης η οποία διαμορφώθηκε με την σημερινή της μόρφη κυρίως το τελευταίο τρίτο του τέταρτου αιώνα προ Χριστού στο πλαίσιο οικοδομικού προγράμματος που χρηματοδοτήθηκε από το Μακεδόνα βασιλιά Κάσσανδρο. Πρόκειται για τετράπλευρο χώρο διαστάσεων 80 επί 55 m στον οποίο οδηγούσε πλατύς δρόμος που ξεκινούσε από τη νότια πύλη της οχυρώσης. Περιβαλλόταν από τις τρεις πλευρές από στοές ενώ μία ακόμη Στοά υπήρχε στο μέσον του χώρου. Στο βόρειο ανατολικό τμήμα βρίσκεται στεγασμένο τετράπλευρο θεατρικό κτίριο με περιμετρικά καθίσματα που ταυτίζεται με βουλευτήριο. Αλλα μνημεία της αγοράς αποτελούν μία αναθηματική εξέδρα σχήματος Π μία περίστυλη κρηνη κατασκευασμένη πάνω σε φυσική πηγή πολυάριθμες βάσεις αναθημάτων και τιμητικων μνημείων. 

Στη θέση όπου βρίσκεται το σύγχρονο νεκροταφείο του χωριού, βρισκόταν ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης χωρίς να έχει όμως ανασκαφθεί πλήρως. Διάσπαρτοι τάφοι έχουν επίσης ανασκαφεί στα Βορειοδυτικά και Νότια, εξωτερικά της οχύρωσης της αρχαίας πόλης. Μερικοί από αυτούς είναι μακεδονικού τύπου. 

Βαθμιδωτός δρόμος συνέδεε την αγορά με το θέατρο που βρισκόταν ανατολικά του διατειχίσματος. Πρόκειται για το μεγαλύτερο από τα θέατρα της Ακαρνανίας με χωρητικότητα που ξεπερνούσε τους 6000 θεατές. Το θέατρο εμφανίζει τρεις κατασκευαστικές φάσεις, είναι σκαλισμένο ολόκληρο στο βράχο και διατηρεί 28 σειρές εδώλιων δύο διαζώματα και 12 κλίμακες που διαιρούν το κοιλο σε 11 κερκίδες .Το ανώτερο τμήμα του κοιλου είναι σε μεγάλο μέρος κατεστραμμένο και το δομικό υλικό έχει αφαιρεθεί. Το σκηνικό οικοδόμημα είναι ιδιοτυπο και φέρει πλευρικές ράμπες έχει ημικυκλική ορχήστρα με περιμετρικό οχετό ενώ γύρω της διατηρούνται προεδρίες. Στην τρέχουσα φάση βρίσκεται σε εξέλιξη από την εφορία αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας υλοποίηση του έργου στερεώσεις του μνημείου